SOSYAL GELİŞİMİ AÇIKLAMAYA YÖNELİK DİĞER KURAMLAR

Etoloji, evrim süreçlerinin türe özgü davranışları nasıl şekillendirdiğini inceleyen bilim dalıdır. Buna bağlı olarak, etoloUk kuram, insan davranışının biyoloUk temellerine vUrgu yapar. Etologlar da, Freud gibi, erken deneyimlerin önemli olduğuna inanırlar. EtoloUk yaklaşıma göre, bazı davranışların gelişimi için “kritik dönem “ler vardır. Kritik dönem, gelişen organizmanın, yaşam evresinin kısa bir parçasında çevredeki spesifik etkilere benzersiz şekilde açık ve duyarlı olduğu dönem olarak tanımlanır. Organizma anılan kritik dönemde bu önemli çevresel unsura maruz kalmazsa gelişim için şart olan deneyim oluşmayacak, organizmanın gelişimi geri döndürülemez şekilde olumsuz etkilenecektir. Bununla ilintili olan bir başka kavram “hassas dönem” kavramıdır. Hassas dönem, belli beceri ve davranışların ortaya çıkması için kişinin özellikle belli çevresel etkilere daha duyarlı olduğu zaman dilimini anlatır. Kişi bu çevresel unsurlara hassas dönemde maruz kalmazsa sağlıklı gelişimi bundan olumsuz etkilenecek ama bu geri döndürülmez olmayacaktır. Bu önemli çevresel unsurlara başka bir zaman diliminde maruz kalma, daha az olmakla birlikte etkili olacak, bireyin gelişimini şekillendirecektir. Kritik dönem kavramı, hayvan gelişimini açıklamada geçerliyken, hassas dönem, insan gelişimini açıklamada çok daha doğru bir tanımlamadır.
Etologlar, insan yavrusunun, hayatta kalmasını ve normal gelişimini destekleyici önceden programlanmış pek çok davranış sergilediğine inanmaktadırlar. Jhn Bowlby (1969), bu yaklaşıma dayanarak Bağlanma Kuramını geliştirmiştir. Bağlanma kuramı, Freud’un görüşünden esinlenerek ilk yaşlardaki ebeveyn-çocuk ilişkisinin sosyal ve duygusal gelişim için çok önemli olduğunu önermiş, bunun gelecekteki ilişkilere de etki ettiğini savunmuştur. Bağlanma Kuramı, ünitenin ileriki bölenlerinde anlatılmaktadır.
Ekolojik Sistemler Kuramı
Urie Bronfenbrenner’in (1979) EkoloUk Sistemler Kuramı, farklı çevresel unsurlara, bu unsurların etkileşimlerine ve çocuk gelişimine doğrudan ve dolaylı etkilerine odaklanır. EkoloUk Sistem Modeli’nde çocuğun gelişimini etkileyen çevresel bağ-lamlar, iç içe geçen kaplar gibi küçükten büUğe doğru sıralanan beş sistem hal
kası İle tanımlanır. Çocuğun İçinde olduğu halka ’’mikrosistemdir. Burada aile, okul, yaşanılan yakın çevredeki akran ve صآه ortamları gibi çocuğun çok zaman geçirdiği bağlamlar yer alır. Mikrosistem, çocuğun gelişiminde en fazla etkiye sa-hiptir. ‘Mezosistem’, mikrosistemde yer alan farklı gelişimsel bağlamların birbirle- riyle ilişkisini anlatır. Çocuk için en anlamlı bağlamlar arasındaki ilişkiler, çocuğun gelişiminde önemli rol oynamaktadır. Örneğin, aile-okul arasındaki iletişim, iki bağlamdaki değer ve davranış beklentilerinin uyUm içinde olması, bir bağlamda öğrenilen davranışların diğer ortamlara da aktarılması mezosisteme örnek olarak verilebilir. ‘Eksosistem’, çocuğun içinde yer aldığı bir sistem değildir ama çocuğun mikrosistemindeki işleyişiyle ilişkilidir. Aile bireylerinin iş yerleri (örn. ebeveynin çalışma koşulları, iş yerinde yaşadığı stres), sağlık hizmetleri (bunların yaygınlığı, aile için hizmetin ulaşılabilirliği), ekosistemdeki bazı yapılardır. Çocuğa en uzak olan ‘Makrosistem de kültürel değerler, inanç sistemleri, ideolog ve gelenekler yer almaktadır. Halkaların hepsini içine alan ‘kronosistem’ise yaşanılan zaman dilimini, o yaşam dilimini betimleyen özellik ve olayları (sanayileşme devrimi dönemi, çiçek çocuklar dönemi, bilgisayar çağı vb.) anlatır. Tüm bu sistemler arasında karşılıklı bir etki vardır. Bronfenbrenner, sonraları kuramını revize etmiş, yeni Biyo- eko/ojik Mode/’inde, tüm sistemin ortasında olan ve farklı ekoloUlerle etkileşen çocuğun mizaç gibi biyoloUk temelli özelliklerine de yer vermiştir (Bronfenbrenner
ve Ceci, 1994),
 

Bronfenbrenner’in Eko/ojik Sistem/er Kuramı
 
Bronfenbrenner’in kuramı, gelişimi açıklamada çevresel etkilerin birbirleriyle ve çocukla etkileşerek gelişimi nasıl etkilediğine dair detaylı analizler sunmakta, bu yönüyle çocuk ve ergen gelişimini destekleme programlarının içeriğine yöne-
lik yararlı bilgiler ortaya koymaktadır