Tarih

Sömürgecilik-8 Afrika Ülkeleri Bağımsızlıkları

tarih/abdlkerm-el-hattb” 121″ 224″ Sömürgecilik-8

Afrika’nın Bağımsızlığı:
Batılı devletlerin Afrika’da kurdukları sömürge yönetimlerine karşı yerliler çeşitli tarihlerde ayaklanmışlar ve Afrika kanlı çatışmalara ve kıyımlara sahne olmuştur. Özellikle I. Dünya Savaşı’ndan sonra sö­mürge imparatorluklarında bazı kıpırdan­malar başladı. Kuzey Afrika’da Abdülkerîm el-Hattâbî’nin Rif Cumhuriyeti’ni ku­rarak (1921-1926), Fransız ve İspanyol egemenliğine karşı başlattığı bağımsızlık hareketi güçlükle bastırılabildi. Senûsîler’in Libya’da İtalyan emperyalizmine karşı yürüttükleri direniş, bütün İslâm dünyasında büyük yankı uyandırdı. Mısır’daki milliyetçi gelişme ise İngilizler’i ülkeye sözde bağımsızlık vermeye mecbur etti (1922) ve Mısır 1936 tarihli İngiliz-Mısır antlaşmasıyla daha geniş yetki ve imkânla­ra kavuştu. Tunus, Çad, Yukarı Volta (Burkina Faso) ve Kamerun’da Fransızlara karşı ayaklanmalar yoğunlaşırken, Angola’da da Portekiz yönetimine karşı bağımsızlık hareketi başlatıldı (1913). Alman Güneybatı Afrikası’nda Herero ve Hotanto (1904), Alman Doğu Afrikası’nda Maji Maji (1905-1907), Netal’de Zulu (1906), Somali’de Seyyid Muhammed (Deli Molla) (1890-1898) ve Sudan’da Mehdî (1881-189) ayaklanmaları anılması gereken önemli hareket­lerdir.

tarih/lumumba” 140″ 156″ Afrika’da asıl bağımsızlık dönemi II. Dünya Savaşı’ndan sonra başladı. Savaş yıllarında ve savaştan önce bağımsızlık düşüncesi yeterince gelişmemişti. Çeşitli yer­lerde ortaya çıkan isyanların kanlı biçimde bastırılması da, yerli ileri gelenler arasında bağımsızlık lehindeki düşüncelerin geliş­mesini engelledi. Nitekim II. Dünya Savaşı yıllarında Afrika’nın Avrupa ile bütünleş­mesini ifade eden Eurafrica düşüncesi Lumumba, Senghor, Houphouet-Boigry gibi geleceğin önemli liderleri tarafından da sa­vunuldu ve bağımsızlığa karşı çıkıldı. Sa­vaştan sonra ise Birleşmiş Milletler’in, mil­letlerarası siyasî şartların ve cepheden dö­nen askerlerin etkisiyle, bağımsızlık düşün­cesi Afrika’da da kök saldı ve özellikle Gü­ney Asya’daki sömürgelerin savaştan he­men sonra bağımsızlıklarını kazanması, Afrikalılar için örnek teşkil etti. Milletlera­rası kamuoyunun sömürgeciliğe karşı gelişmesi, Birleşmiş Milletlerin sömürge toplumlarını bağımsızlığa kavuşturmak amacıyla Vesayet Konseyi’nin denetimine vermesi, Afrika’nın uyanışını hızlandırdı. 18-24 Nisan 1955 tarihleri arasında Üçüncü Dünya ülkelerine dahil yirmi dokuz Asya ve Afrika ülkesinin tertip ettikleri Bandung Konferansı’nda, sömürgelerin bağımsızlık istekleri açıkça ilân edildi. II. Dünya Sava­şı’ndan hemen sonra, özellikle Batı Afri­ka’da kongreler dönemi başladı. Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa’da okuyup ülkelerine dönen aydınların liderliğinde ge­lişen kongreler muhtariyet, selfdeterminasyon, anayasa gibi taleplerin dile getirilme­sinde etkili oldular. Bunun üzerine sömür­gelere, sömürgeci ülkenin siyâsî yapısında yer alan haklara benzer birtakım haklar ta­nındı. Siyasî partilerin kuruluşuna izin ve­rilmesi üzerine, 1958’lerde kongreler döne­mi yerini partiler dönemine bıraktı. Özel­likle partileşme hareketi, anayasalara ve ge­nel oy hakkına kavuşan Batı Afrika’da görüldü.

II. Dünya Savaşı Öncesinde Etiyopya’yı işgal eden İtalya, savaşta sömürgelerini ko­ruyamadı ve İtalyan Doğu Afrikası İngiltere’nin eline geçti. Savaştan sonra ise İtal­ya’nın egemenliğinde bulunan topraklar Birleşmiş Milletler’in sorumluluğuna veril­di. Daha sonra Somali (1950) ve Libya (1951) bağımsız devlet olurken Eritre, Eti­yopya’ya katıldı (1952).

İngiltere 1922 ve 1936’da Mısır’a bağımsızlık yolunda önemli yetkiler vermekle birlikte, Süveyş Kanalı’nın stratejik önemi dolayısıyla buradaki egemenliğini 1956 Süveyş krizine kadar sürdürmeye devam et­ti. Bu olayda Fransa ve İngiltere’nin başarı­sızlığa uğraması, sömürgelerde bu ülkelere karşı yürütülen bağımsızlık hareketlerinin güçlenmesine yardım etti ve özellikle Mısır, İngiltere-Fransa ortak egemenliği altın­daki Sudan’ın bağımsızlığını kazanmasını (1956) hızlandırdı. Birleşmiş Milletler’in İtalyan sömürgelerine bağımsızlık verme­si, Süveyş krizinde İngiltere ile Fransa’nın başarısızlığa uğramasından sonra, Mısır ve Sudan’ın bağımsızlığa kavuşmaları ve mil­letlerarası alanda sömürgecilik aleyhine ka­muoyunun gelişmesi gibi faktörlerin hız­landırdığı Afrika’daki bağımsızlık hareket­leri, Altın Kıyısı’nın Gana adıyla bağımsız­lığını ilân etmesi (1957) üzerine, birden yoğunluk kazandı. II. Dünya Savaşı’ndan sonra anayasa rejimine kavuşan Altın Kıyısı’nın başkanı Kwame Nkrumah, aynı zamanda Gana’nın kurucusuydu ve başarıyla sonuçlanan mücadelesi, onu Afrika ülkelerinde örnek alınan bir lider durumuna getir­di. Bu bölgedeki İngiliz sömürgelerinden Nijerya 1960’ta, Sierra Leone 1961’de, Gambia da 1965’te bağımsızlıklarını kazan­dılar. Batı ve Orta Afrika’da sömürgelerin bağımsızlıklarını kazanmalarından sonra; kıtanın güney ve doğu bölgelerindeki İngi­liz sömürgelerinde takip edilen politika de­ğişime uğramak zorunda kaldı. Orta Afri­ka’da beyazların hakimiyetini sürdürmek için kurulan Orta Afrika Federasyonu başa­rısızlığa uğradı. Uganda 1962’de, Kenya 1963’te ve Lalawi (Nyasaland) ile Zambiya (Kuzey Rodezya) 1964’te bağımsızlıkları­na kavuştular. 1965’te de Güney Rodezya bağımsızlığını kazandı, ancak yönetim 1980 yılma kadar beyaz azınlığın elinde kaldı; 1980’de yönetim siyahlara geçti ve ülkenin adı Zimbabve olarak değiştirildi. 1966’da İse Botswana adını alan Bechuanaland ve Lesotho bağımsızlıklarını elde ettiler.

Sömürgelerini iki ayrı federasyon halinde örgütlemiş olan Fransa, bağımsızlık ha­reketlerinin gelişmesi üzerine federasyon içinde nisbî Özerklik vermeyi denedi. Bu amaçla düzenlenen 1944 Brazavi (Brazza­ville) Konferansı; Fransa Birliği’ni (Uniön Française) oluşturmaya yönelikti. Ancak bu yapı içerisinde sınırlı özerklik verilmesi, sömürgeleri bağımsızlık ülküsünden vazgeçiremedi ve ilk önce bir antlaşma ile Fas ve Tunus bağımsızlıklarını kazandılar (1956). 1958’de Gine, Fransa Cumhurbaş­kanı General De Gaulle’ün bazı alanlarda sömürgelere özerklik vererek kurduğu Fransız Ülkeler Topluluğu’na (La Communaule) girmeyi reddederek bağımsızlığını ilân etti. Bu olayın arkasından Fransa, iki yıl içinde Fransız Batı Afrikası ile Fransız Ekvatoral Afrikası’ndaki sömürgeleri olan Moritanya, Senegal, Yukarı Volta, Nijer, Kamerun, Çad, Gabon, Kongo, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Madagaskar’a bağımsızlık vermek zorunda kaldı. Bu tarihte Fransa’nın elinde sömürge olarak yalnız Cezayir ile Fransız Somalisi kalmıştı ve bunlardan Ce­zayir, 1954’ten beri devam ettirdiği silâhlı kurtuluş mücadelesini kazanarak 1962’de, Fransız Somalisi 1977 yılında Cibuti adıyla bağımsızlıklarını kazındılar.

Belçika 1960’ta Kongo’ya (Zaire), 1962’de de Burundi ile Ruanda’ya bağımsızlık vermek zorunda kaldı. Sömürgelerine en son bağımsızlık veren ülke Afrika’nın en eski sömürgeci devleti olan Portekiz’di. Angola ve Mozambik, Portekiz yönetimine karşı sürdürdükleri silâhlı mücadele ile 1975’te bağımsızlık kazanırken; onların ya­nı sıra Sao Tome, Principe ve Gine Bissau da aynı tarihte bağımsızlıklarıma kavuştu­lar. İspanya’nın sömürgesi Rio Muni ile Fernando Fo ise 1968’de Ekvator Ginesi adıyla bağımsız bir devlet oldu.

Sömürgecilik-1   Nedir? Tanımı, Tarihi, Sebepleri
Sömürgecilik-2   Afrika’da Sömürgecilik
Sömürgecilik-3   Fransa’nın Afrika’da Sömürgecilik Faaliyetleri
Sömürgecilik-4   İngiltere’nin Afrika’da Sömürge Faaliyetleri
Sömürgecilik-5   Almanya’nın Afrika’da Sömürge Faaliyetleri
Sömürgecilik-6   Afrika’da Diğer Avrupa Ülkelerinin Sömürge Faaliyetleri
Sömürgecilik-7   Afrika’da Sömürge Yönetimleri
Sömürgecilik-8   Afrika Ülkeleri Bağımsızlıkları
Sömürgecilik-9   Asya’da Sömürgecilik Faaliyetleri
Sömürgecilik-10 Asya Ülkeleri Bağımsızlıklıkları
Sömürgecilik-11 Amerika Kıtasında Sömürgecilik


Davut Dursun – SBA