Şeyh Said Kimdir, Hayatı, İsyanı, Hakkında Bilgi

ŞEYH SAİD (1865-1925)

Kürt din adamı. Doğu Anadolu’da bir Kürt devleti kurmak için ayaklanmıştır.

Elazığ’ın Palu ilçesinde doğdu, 29 Haziran 1925’te Diyarbakır’da öldü. Nakşibendi şeyhlerinden Mahmud’un oğludur. Doğduğu yerde dini öğrenim gördü. Sonraları Palu’dan ayrılarak sürü ticaretine elverişli olan Erzurum’un Hınıs ilçesine yerleşti. Ticari nedenlerle sık gittiği Halep’te, gizli Kürt İstiklal Komitesi adlı örgütle ilişki kurdu. 1923’te Zaza Kürtleri arasındaki etkisini ve zenginliğini kullanarak ayaklanma hazırlıklarına girişti.

Ocak 1925’te Cemiyet-i Akvam’ın (Milletler Cemiyeti) ayaklanmayı destekleyeceği haberi üzerine 13 Şubat 1925’te Diyarbakır’ın Eğil bucağına bağlı Piran köyünde jandarma müfrezesine ateş açtırarak başlattığı ayaklanma hızla yayıldı. 17 Şubat’ta Genç (bugün Bingöl’ün ilçesi) il merkezi Darahîni’yi alarak yağmaladı. Buraya yeni vali atayarak, onun İslamiyet’i ve halifeliği temsil ettiğini ilan etti. 21 Şubat’ta doğu illerinde sıkıyönetim ilan edildi. Muş cephesinden ilerleyen başka bir ayaklanma kolu Varto’yu ele geçirerek Muş üzerine yürüdü. Dört Kürt aşiretin desteğini alan Şeyh Said, Kıs Ovası’nda hükümet kuvvetlerini geriletti. 23 Şubat’ta karşılaştığı alayı Diyarbakır’a çekilmek zorunda bıraktı. 24 Şubat’ta Elazığ yağmalandı. TBMM 4 Mart 1925’te Takrir-i Sükun Kanunu ile Ankara ve Diyarbakır’da İstiklal Mahkemeleri kurulmasını kabul etti. 7 Mart’ta Diyarbakır’a saldıran Şeyh Said savunmayı kıramayarak 8 Mart’ta geri çekildi. 26 Mart’ta toplu saldırıya geçen ordu birlikleri 15 Nisan’a dek ayaklanmacıların işgal ettikleri yerleri geri aldı. Şeyh Said de 15 Nisan’da Varto’da Carpuh köprüsünde yakalandı. Diyarbakır’ daki Şark İstiklal Mahkemesi’nde yapılan yargılaması sonucu idam cezasına çarptırıldı.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi