Şeyh Adiy Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

ŞEYH ADİY (1075-1162)

Arap din adamı. Yezidilik’in kurucusudur.

Lübnan’da Baalbek yakınlarında Beytfar’da doğdu, Irak’ta Musul yakınlarında Laleş’te öldü. Asıl adı Şeyh Adiy b. Misafir’dir. Yaşamı, kendisine bağlananların ürettiği söylencelerle karıştığından, gerçeği ayırmak güçtür. Yapıtlarının incelenmesinden iyi bir öğrenim gördüğü, özellikle Yeni-Platonculuk’tan esinlenen tasavvufu çok iyi bildiği, İslam dininin bütün ayrıntılarını kavradığı anlaşılmaktadır.

Şeyh Adiy’in geliştirdiği inanç öğretisine Yezidilik denir. Özel bir din niteliği taşıyan bu kuruma göre Tanrı en yetkin, en olgun insanda nesnelleşmiş, görünür duruma gelmiştir. Yeryüzünde bilinen en olgun, en yetkin kişi de halife Ali’dir, bu nedenle Ali Tanrı’dır. Hz. Muhammed’i, sapkınları uyarmak için gizlilikler evreninden, görevli olarak gönderen de Ali’dir. Varlık iyi ve kötü olmak üzere ikiye ayrılır. Tanrı iyiliği, şeytan kötülüğü yansıtır. Bu nitelikleri dolayısıyla Tanrı ile şeytan arasında sürekli çekişme vardır. Başlangıçta Tanrı ile şeytan eşit nitelikler taşırdı. Tanrı, şeytanı kıskanıp cennetten uzaklaşmasına yol açınca, kötülüğü seçen şeytanla çekişme başlamıştır. Şeyh Adiy’in izini sürenler Melik Tavus adını verdikleri şeytanın sonunda savaşı kazanıp Tanrı’yı alt edeceğine inanırlar. Şeytan sözcüğünü yansıttığı için de “Ş” harfini, onunla başlayan sözcükleri anmazlar.

Yezidiler, kutsal kitapları olan Kitabu’l-Celve’yi (“Esin Kitabı”) Tanrı’nın Şeyh Adiy’e indirdiğini bu nedenle onun tanrısal niteliklerle donatılmış üstün bir insan olduğunu ileri sürer, Şeyban’daki türbesini kutsal sayarlar. Yezidiler’in Mushaf-ı Reş (“Kara Kitap”) adını verdikleri bir kutsal kitapları daha vardır.

• YAPITLAR (başlıca): İ’tikadı Ehlü’s’Sünne, yazma, (“Sünni İnancı”); Ahad-ı Nefs, yazma, (“İnsanın Uyması Gereken Kurallar”); Vesâyâ, yazma, (“Öğütler”).

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi