Serbest Cumhuriyet Fırkası Kurucuları, Neden Kapatıldı, Kuruluşu
Serbest Cumhuriyet Fırkası (partisi). Cumhûriyet döneminde Cumhuriyet Halk Fırkası (CHP)’na muhâlefet için kurulan 12 Ağustos 1930-17 Kasım 1930 tarihleri arasında faaliyet gösteren ikinci siyâsî parti
Yeni Muhalif Parti Fikri
Cumhuriyet’in yerleştiği, devrimlerin de büyük ölçüde gerçekleştirildiği 1930 yılı başlarında, CHP’den yetişmiş bazı siyasetçiler bu partide İsmet Paşa’nın yerini alma imkânsızlığına inandıkları ve partinin izlediği yönetim ve iktisat siyasetini fazlaca katı buldukları için kendilerine yeni bir karargâh arıyorlardı. Karargâhın lideri olarak da, daha önce çeşitli bakanlıklarda bulunmuş, bir ara Başbakanlık yapmış ve beş buçuk yıl kaldığı Paris’ten yeni dönmüş olan Ali Fethi (Okyar) Bey kendilerine pek uygun görünüyordu. Üstelik Fethi Bey de aynı özlem içindeydi ve arkadaşlarının kendisi hakkındaki düşüncesini de yadırgamıyordu.
Böylece şekillenen ortam içinde o yılın Ağustos ayında Yalova’da dinlenmekte olan Mustafa Kemal, Fethi Bey ve öteki bazı arkadaşlarıyle arka arkaya temaslar yaptıktan sonra ayın ortalarına doğru gazetelerde Fethi Bey’e (9 Ağustos 1930) ve Mustafa Kemal’e (11 Ağustos 1930) ait iki mektup yayımlandı. Bunlardan birincisinde Fethi Bey denetim görevi yapacak bir muhalefet partisinin gereği hakkındaki düşüncelerini açıklıyor. Mustafa Kemal de cevabında bu düşüncelere katıldığını bildiriyordu.
İkinci Muhalefet Denemesi
Muıstafa Kemal’in mektubundaki tarihin ertesi günü (12 Ağustos 1930) Fethi Bey, genel başkanlığını üzerine aldığı Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurulduğunu açıkladı. Partinin genel sekreterliğine Kütahya milletvekili Nuri (Conker) Bey getirilmişti. Öbür kurucular arasında şu milletvekilleri yer alıyordu: Senih (Hızıroğlu) Bey (Bursa), Nakiyeddin (Yücekök) Bey (Elazığ), Tahsin (Uzer) Bey (Erzurum), Haydar (Yuluğ) Bey (İstanbul), Ağaoğlu Ahmet Bey (Kars), İbrahim (Tolon) Bey (Kocaeli), Galip Bey (Niğde), Refik İsmail (Kakmacı) Bey (Sinop), Mehmet Emin (Yurdakul) Bey (Şebinkarahisar), Süreyya (İlmen) Paşa (İstanbul). Mustafa Kemal’in kızkardeşi Makbule Hanım da bunlar arasındaydı.
Tüzük ve programında yer alan ilkelere göre yeni parti cumhûriyetçilik, milliyetçilik ve laiklik gibi temel konularda CHP’nin paralelindeydi, ama iktisat politikasında sürekli devlet müdâhalesine karşı çıkılarak yabancı sermâyenin ülkeye girmesinin özendirileceği belirtiliyor, özel kesime daha geniş imkânlar tanımak suretiyle yolunu ondan ayırıyordu. Başlıca özelliğinin bu olması da Fethi Bey’in iktisat görüşlerine çok uygun düşüyordu. Programda, idârî sahada köklü düzenlemeler yapılması, tek dereceli seçim sistemine geçilmesi öngörülüyordu.
İlk Seçim ve Suçlamalar
SCP’nin kurulmasından kısa bir zaman sonra yapılan ve bu partinin girdiği tek seçim olan belediye seçimlerinde, bütün zorluklara rağmen SCP bâzı vilâyetlerde seçimi kazandı. Belediye seçimleri sonunda, Ali Fethi Beyin, seçim yolsuzlukları sebebiyle Dâhiliye Vekili (İçişleri Bakanı) Şükrü Kaya hakkında soruşturma açılmasıyla ilgili olarak verdiği önerge TBMM’de büyük gürültülere sebep oldu. Başbakan, Fethi Bey’in iddialarını cevaplandırdıktan sonra söz alan Vasıf Çınar, Damar Arıkoğlu, Rasih Kaplan, Refik Koraltan, Ali Çetinkaya gibi milletvekilleri SCP’ni irticai hortlatmak ve Mustafa Kemal’e karşı çıkmakla suçladılar.
Parti Kapatılıyor
Suçlamaların ağırlığı karşısında şaşıran, özellikle partinin koruyucusu gibi görünen Mustafa Kemal’e karşı çıkmayı kabul etmeyen Fethi Bey 15 Kasım 1930 günü yapılan bu görüşmelerden iki gün sonra İçişleri Bakanlığı’na gönderdiği bir mektupla partinin kapatıldığını bildirdi ve bu kararı Meclis’te açıkladı (17 Kasım 1930).
Böylece Serbest Cumhûriyet Fırkası yüz gün bile yaşamadan kapatılırken ikinci çok partili düzen denemesi de sonuçsuz kalmış oluyordu. Aralarında Nuri Bey, Tahsin Bey, Mehmed Emin ve Nakiyeddin Bey gibi partili milletvekillerinin bir kısmı yeniden CHP’ye döndüler. Böylece güdümlü muhâlefet, güdümlü demokrasi denemesi bir netîce vermedi. Tekrar tek parti uygulamasına geçildi. 1946’ya kadar yeni bir parti kurulamadı.