ŞEHİR SOSYOLOJİSİ

Şehirlerin toplum
bütünü içindeki yerle­rini, doğuşunu, oluşum ve işleyiş biçimleri­ni, iktisadî
ve fikrî fonksiyonlarını, şehir tiplerini, belli başlı şehir kurumlarını ince­leyen
sosyoloji dalına Şehir Sosyolojisi de­nir. Şehir sosyolojisinin ortaya koyduğu,
tesbit ettiği ve vardığı sonuçlar daha çok teknik bir muhtevaya sahip olup
Şehircilik (Urbanism) çalışmalarına esas teşkil eder.

Yüzyılımızın en önemli
sosyal hadisele­rinden biri şüphesiz dünyamızın hızla şe-hirleşmesidir.
Şehirleşmenin, sadece mo­dern binaların ve fabrikaların yapılması olarak
düşünülmemesi gerekir. Zira şehir­leşme bütün sosyal ve kültürel yapılarda ni­celik
ve nitelik açısından olağanüstü deği­şiklikler meydana getiren bir olaydır.
Şehir­leşmenin en göze çarpan tarafı, yerleşme biçimi, yerleşim alanlarının
hızla genişle­mesi ve bu alanlardaki nüfusun diğer yerle­şim mahallerine oranla
oldukça yoğun ve kalabalık olması, köylere oranla daha çok ekonomik faaliyete
sahne olması, daha faz­la iş gücüne muhtaç bulunması, oldukça yo­ğun ve
karmaşık iş bölümüne malik olması vb. gibi çok farklı yapılaşma şeklidir. îş bu­nunla
da kalmıyor, sosyo-kültürel hayatta ve değerlerde köklü değişmeler, son derece
birbirinden farklı sınıflaşma ve tabakalaş­malar, sosyal ve kültürel
faaliyetlerde çeşit­lenmeler, incelmeler, dışa açılmanın kazan­dırdığı yeni
zihniyet, dünya görüşü, hayat tarzı, eskisinden farklı, bazan onu olumsuz kabul
eden davranışlar, yeni yeni tutumlar ve anlayışlar, aynı şehri paylaşanlar
arasın­da öncekilerden farklı münasebetler ve or­tak ilişkiler, hareketler….

Şehirleşmenin
getirdiği, diğer bir ifa­deyle şehirleşmeyle birlikte ortaya çıkan bu problemler,
genel sosyolojinin mclod ve tekniklerinden yararlanılarak incelenmiş ve bir
şehir sosyolojisi doğmuştur. Bu ko­nuda ilk çalışma, Durkheim’in çağdaşı
Fransız sosyolog R. Maunier tarafından ya­pılmıştır. (L’Origine et îafonction
icöno mique de s villes), Paris, 1910) Daha sonra­ları Mc. Kenzie, Park,
Burgess, L. Wamer, Giorge, M. Quoist, Sorokin, Osban gibi sosyologlar konuyla
ilgili geniş araştırma­lar yapmışlardır.

Günümüze kadar
sürdürülen şehir sos­yolojisi araştırmaları oldukça çeşitlilik ar-zeder. Bu
çeşitlilik esas itibariyle şehir orta­mının kendisine has bir yapıya sahip
oluşu ve tatbik edilen metod ve tekniğin farklılı­ğından ileri gelmektedir.
Bununla birlikte değişik şehir sosyolojisi araştırmalarında görülen ana
bölümler şunlardır:

1- Tarihî
seyri içinde şehir,

2- Şehir
coğrafyası,

3- Yerleşme
durumu,

4- Nüfus,
nüfus hareketleri, oldukça ye­terli bilgi verecek nitelikte nüfusu oluşturan
etnik gruplar,

5- Sağlık
meseleleri,

6- Teknik
kurumlar ve hizmetleri,

7- Şehirde
ekonomik hayat ve problem­leri,

8- Sosyal
bir bütün olarak şehir,

9- Şehirde
siyasî ve hukukî hayat,

10- Şehirde
eğitim ve kültür hayatı,

11-  Şehirde dinî hayat ve dinî kurum­lar,

12- Şehrin
diğer problemleri,

13-  Şehirle ilgili geleceğe yönelik dü­zenlemeler,
planlar ve beklentiler.

Son nüfus sayımlarına
göre, ülkemiz in­sanlarının yandan fazlasının şehirlerde ya­şadığı düşünülürse,
Türkiye’mizde henüz yeni yeni gelişen şehir sosyolojisi araştır­malarının
gelecekte ne kadar önem kazana­cağı açıktır.

İzzet ER

Bk. Şehir, Şehircilik,
Şehirleşme