Sosyoloji
Samsun bir uygulamalı şehir coğrafyası
Hamza
Uzuneminoğlu – Samsun bir uygulamalı şehir coğrafyası – Özet
Uzuneminoğlu – Samsun bir uygulamalı şehir coğrafyası – Özet
“…içinde bulunduğumuz yüzyılın en dikkate
değer toplumsal olayı, nüfusun şehirlerde toplanmasıdır.” A. F. Weber (1889)
değer toplumsal olayı, nüfusun şehirlerde toplanmasıdır.” A. F. Weber (1889)
İktisatçı için şehir “mal değişim
merkezi” iken, sosyoloğa göre “geniş sayılabilecek insanlar ve
binalar topluluğudur.” Plancılara göre ise şehir “belli bir tarım
dışı üretim, büyüklük, yoğunluk çeşitlilik ve bütünleşme düzeyine varmış, ya da
bu düzeyi aşmış insan yerleşmesidir.”
merkezi” iken, sosyoloğa göre “geniş sayılabilecek insanlar ve
binalar topluluğudur.” Plancılara göre ise şehir “belli bir tarım
dışı üretim, büyüklük, yoğunluk çeşitlilik ve bütünleşme düzeyine varmış, ya da
bu düzeyi aşmış insan yerleşmesidir.”
Bize göre ise şehir, kendisini kırsal yerleşim
birimlerinden ayıran, bir yeri ve fonksiyonu olan, mekânsal farklılaşma ve is
bölümünün gerçekleştiği, şehre özgü hayat tarzının oluştuğu, (…) yerleşme
biçimidir.
birimlerinden ayıran, bir yeri ve fonksiyonu olan, mekânsal farklılaşma ve is
bölümünün gerçekleştiği, şehre özgü hayat tarzının oluştuğu, (…) yerleşme
biçimidir.
Gelişmekte olan ülkelerdeki şehirleşme ile
gelişmiş ülkelerdeki şehirleşme birbirinden oldukça farklı özelliklere
sahiptir. Gelişmiş ülkelerde şehirleşme sanayileşmenin sonucu olarak ortaya
çıkmıştır. Buna karşılık gelişmekte olan ülkelerde şehirleşme sanayileşme için
gerekli ortamın yaratılmasında bir araç olmuştur.
gelişmiş ülkelerdeki şehirleşme birbirinden oldukça farklı özelliklere
sahiptir. Gelişmiş ülkelerde şehirleşme sanayileşmenin sonucu olarak ortaya
çıkmıştır. Buna karşılık gelişmekte olan ülkelerde şehirleşme sanayileşme için
gerekli ortamın yaratılmasında bir araç olmuştur.
Türkiye’de şehirleşme daha çok kırsal kesimin
nüfusunun itilmesi ile meydana gelmektedir (s. 10).
nüfusunun itilmesi ile meydana gelmektedir (s. 10).
Göçün esas nedeni, kırdaki hızlı nüfus artışı
ve tarım kesiminin hızla artan bu nüfusu emmekte karşılaştığı güçlüktür.
ve tarım kesiminin hızla artan bu nüfusu emmekte karşılaştığı güçlüktür.
1985’te kırsal kesimlerden şehirlere olan
göçün hızlanması ile kırdaki nüfus artmak yerine azalma eğilimine girmiştir.
göçün hızlanması ile kırdaki nüfus artmak yerine azalma eğilimine girmiştir.
…şehirler bakımından en tenha bölge doğu Anadolu
Bölgesi ile Karadeniz Bölgesi…
Bölgesi ile Karadeniz Bölgesi…
1927 yılında yapılan ilk genel nüfus
sayımında Samsun ilinin nüfusu 260 868 olarak tespit edilmiştir.
sayımında Samsun ilinin nüfusu 260 868 olarak tespit edilmiştir.
1927’de 260 868 olan nüfusun %21,2’sini
oluşturan 55 458’i şehirlerde yaşarken %78,8’i yani 205 410’u kırsal kesimde
yaşıyordu.
oluşturan 55 458’i şehirlerde yaşarken %78,8’i yani 205 410’u kırsal kesimde
yaşıyordu.
1980 yılından sonra (…) şehirli nüfus
artışında aniden yükselme olurken kırsal nüfusta azalma olduğu dikkati
çekmektedir.
artışında aniden yükselme olurken kırsal nüfusta azalma olduğu dikkati
çekmektedir.
1425 yılında 2930 olan Samsun’un nüfusu
1520’de 2065’e e, 1576’da 1529’a düşmüştür.
1520’de 2065’e e, 1576’da 1529’a düşmüştür.
1643 yılında düzenlenen Tahrir defterinde ise
Samsun’un nüfusu tahminen 670 olarak kaydedilmiştir.
Samsun’un nüfusu tahminen 670 olarak kaydedilmiştir.
Samsun az veya çok Türkiye’nin her tarafından
nüfus almaktadır. Özellikle şehir ve il sınırları içinde bulunan askeri birlikler
ile polis okulu geçici ve çok düşük oranda da olsa Samsun’a yönelik nüfus
hareketlerini etkilemektedir. Samsun’un
nüfus almaktadır. Özellikle şehir ve il sınırları içinde bulunan askeri birlikler
ile polis okulu geçici ve çok düşük oranda da olsa Samsun’a yönelik nüfus
hareketlerini etkilemektedir. Samsun’un
Orta ve Doğu Karadeniz’in başlıca ticaret
merkezi olması şehre bir çekim gücü kazandırmaktadır (s. 39).
merkezi olması şehre bir çekim gücü kazandırmaktadır (s. 39).
(Tarih)
Bizanslılar ve Müslüman Araplar arasında
başlayan savaşlardan etkilendi. Karadeniz kıyısına kadar uzanan Arap seferleri
sonunda 863 yılında Amisos alındı. Arap ordusunun geri çekilmesinden sonra şehir
yeniden Bizanslıların eline geçti.
başlayan savaşlardan etkilendi. Karadeniz kıyısına kadar uzanan Arap seferleri
sonunda 863 yılında Amisos alındı. Arap ordusunun geri çekilmesinden sonra şehir
yeniden Bizanslıların eline geçti.
1485 tarihinde şehir su mahallelerden meydana
gelmiştir:
gelmiştir:
1- Meğde kapısında Mescit mahallesi
2- Köhne Mescit mahallesi
3- Yeni Camii mahallesi
4- Pazar kapısında Mescit mahallesi
5- Şeyh Hamza mahallesi
6- Yenice Mescit mahallesi
7- Debbegan (Dericiler) mahallesi
8- Hasbey Mescidi mahallesi
9- Hızırbey Mescidi mahallesi
10- Rumiye mahallesi (s. 69)
Şehirlerin gelişmesini iki yönden ele almak
gerekir. Birincisi şehrin kuruluş yerini belirleyen “kuruluş faktörü,”
ikincisi ise “şehri ayakta tutan güç ve süreçler faktörü,” (s. 75)
gerekir. Birincisi şehrin kuruluş yerini belirleyen “kuruluş faktörü,”
ikincisi ise “şehri ayakta tutan güç ve süreçler faktörü,” (s. 75)
Samsun şehrinin topografik mevkii hem kuruluş
yerini belirleyen, hem de şehrin varlığını devam ettirerek gelişmesini sağlayan
faktörlerin basında gelmektedir.
yerini belirleyen, hem de şehrin varlığını devam ettirerek gelişmesini sağlayan
faktörlerin basında gelmektedir.
Şehrin hızla gelişmesini hazırlayan
faktörlerden birisi de ticari bakımdan etki alanının geniş olmasıdır.
faktörlerden birisi de ticari bakımdan etki alanının geniş olmasıdır.
Halkın gelir seviyesinin yükselmesine bağlı
olarak ihtiyaçları ve tüketim alışkanlıkları değişmekte, bu da şehirdeki
ticaretin hareketlenmesine yardımcı olmaktadır. Bu süreç sonunda ise şehir hem
görünüm olarak değişmekte, hem de mekân yatay ve dikey olmak üzere
büyümektedir.
olarak ihtiyaçları ve tüketim alışkanlıkları değişmekte, bu da şehirdeki
ticaretin hareketlenmesine yardımcı olmaktadır. Bu süreç sonunda ise şehir hem
görünüm olarak değişmekte, hem de mekân yatay ve dikey olmak üzere
büyümektedir.
Halkın hayat standardının yükselmesi esas
olarak gelir kaynaklarının artması ile ilgilidir.
olarak gelir kaynaklarının artması ile ilgilidir.
(Mimari)
Şehrin en eski binaları dış cepheleri yalı
baskısı olarak tabir edilen ahşap kaplamalı, iç bölmeleri ahşap karkas üzerine çıta
çakılmış ve katkılı harçla sıvanmış “Bağdadi” tip evlerdir. Bu tip
evler Kale, Pazar, Hançerli, Saitbey, Kadıköy ve 19 Mayıs mahallelerinde tek
tük varlıklarını sürdürmektedir. Yine eski binalar içerisinde bodrum ve zemin
katları tas ve tuğladan yapılmış karşılıklı duvarları kalın lama demirleriyle
bağlanmak suretiyle katları teşkil eden putrelli, tonoz döşemeli olanları da
vardır (s. 232).
baskısı olarak tabir edilen ahşap kaplamalı, iç bölmeleri ahşap karkas üzerine çıta
çakılmış ve katkılı harçla sıvanmış “Bağdadi” tip evlerdir. Bu tip
evler Kale, Pazar, Hançerli, Saitbey, Kadıköy ve 19 Mayıs mahallelerinde tek
tük varlıklarını sürdürmektedir. Yine eski binalar içerisinde bodrum ve zemin
katları tas ve tuğladan yapılmış karşılıklı duvarları kalın lama demirleriyle
bağlanmak suretiyle katları teşkil eden putrelli, tonoz döşemeli olanları da
vardır (s. 232).
Samsun’a yönelik göç hareketi şehrin ticaret
ve sanayi merkezi olmasından çok, akraba ve tanıdıkların burada yaşaması ve göç
veren merkezlere yakınlıkla ilgilidir.
ve sanayi merkezi olmasından çok, akraba ve tanıdıkların burada yaşaması ve göç
veren merkezlere yakınlıkla ilgilidir.
—
Uzuneminoğlu, Hamza. (1992), Samsun Bir Uygulamalı Şehir Coğrafyası,
Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul