Sosyoloji
Salıpazarı Avut Köyü’nde Alevi Kültüründen Yansımalar
Ali
Osman Aktaş – Salıpazarı Avut Köyü’nde Alevi Kültüründen Yansımalar
Osman Aktaş – Salıpazarı Avut Köyü’nde Alevi Kültüründen Yansımalar
Güvenç Abdal Ocağı’na bağlı Avut Köyü Alevileri,
diğer bütün Aleviler gibi, Aleviliğin temel doğruları içerisinde yaşamaya ve
kendilerini yanlış ve hatalı yerlere çekebilecek davranışlardan kaçınmaya
gayret etmektedirler.
diğer bütün Aleviler gibi, Aleviliğin temel doğruları içerisinde yaşamaya ve
kendilerini yanlış ve hatalı yerlere çekebilecek davranışlardan kaçınmaya
gayret etmektedirler.
Avut Köyü Halkı’nı oluşturanlar, Samsun İli
Salıpazarı İlçesi’ne, 1959 yılında gelip yerleşmiş; Ordu, Hoybulut
Köylüleridir. Avut köyü halkının bir diğer
yarısını oluşturan ve Zeynelabidin Ocağı ile Ordu Fatsa’dan gelen ve
Güvençabdal Ocağı’na bağlı Hoybulutlular; Avut Köyü’nde son yapılan
istatistiklere göre iki bin kişilik bir nüfusu oluşturmaktadırlar.
Salıpazarı İlçesi’ne, 1959 yılında gelip yerleşmiş; Ordu, Hoybulut
Köylüleridir. Avut köyü halkının bir diğer
yarısını oluşturan ve Zeynelabidin Ocağı ile Ordu Fatsa’dan gelen ve
Güvençabdal Ocağı’na bağlı Hoybulutlular; Avut Köyü’nde son yapılan
istatistiklere göre iki bin kişilik bir nüfusu oluşturmaktadırlar.
Avut Köyü’nde okuryazar oranı yüzde doksandır
(s. 771).
(s. 771).
Erkâna yatacak insanlar cuma ya da cumartesi
günü hazır olurlar. Bu günlerin seçimi önemlidir. Çünkü cuma ve cumartesi
günleri kutsaldır.
günü hazır olurlar. Bu günlerin seçimi önemlidir. Çünkü cuma ve cumartesi
günleri kutsaldır.
Bu kişiler abdest alıp meydana dedenin önüne
gelirler. Ayaklar dışarı, yani aşağı olacak şekilde yatarlar. Dede, elinin
ayasıyla Allah-Muhammed-Ali diyerek yatanların başlarını sıvazlar.
gelirler. Ayaklar dışarı, yani aşağı olacak şekilde yatarlar. Dede, elinin
ayasıyla Allah-Muhammed-Ali diyerek yatanların başlarını sıvazlar.
Erkânın amacında ibadet, günahlarından
arınmak, temizlenmek ve inancını tazelemek vardır.
arınmak, temizlenmek ve inancını tazelemek vardır.
İbadet genelde geceleri düzenlenir. Sırası
gelen her musahip bu erkâna yatar ve pirden sağlık dua ve şifa alır.
gelen her musahip bu erkâna yatar ve pirden sağlık dua ve şifa alır.
Tevella-Teberra
İnancı: Tevella, Ehl-i Beyt’i, Oniki
İmamları, Ondört Masumları, Onyedi Kemerbestleri ve onların yolundan gidenleri
sevenleri sevmek, Teberra ise onları sevmeyenleri sevmemektir (s. 772).
İnancı: Tevella, Ehl-i Beyt’i, Oniki
İmamları, Ondört Masumları, Onyedi Kemerbestleri ve onların yolundan gidenleri
sevenleri sevmek, Teberra ise onları sevmeyenleri sevmemektir (s. 772).
Oniki İmam
1- Hz. Ali
2- İmam Hasan
3- İmam Hüseyin
4- Zeynel Abidin
5- Muhammed Bakır
6- Cafer er Sadık
7- Musai Kazım
8- Ali Rıza
9- Muhammed Tâki
10- Ali Naki
11- Hasan Askeri
12- Muhammed Mehdi
Musahiplik yol kardeşliği demektir. İki evli
erkek ve evli iki ailenin kardeş olması demektir. Musahibi olanlar birbirlerine “can” diye hitap ederler.
erkek ve evli iki ailenin kardeş olması demektir. Musahibi olanlar birbirlerine “can” diye hitap ederler.
Muharrem Orucundan önce üç günlük Masum-u Pak
Orucu tutulur. Bu oruç Küfe’de şehit düşen Müslüm Bin Akıyl ile çocukları
İbrahim ve Muhammet için tutulur. Müslüm, İmam Hüseyin’in amcasının oğlu
İbrahim ile Muhammet ise amcasının torunlarıdır. 3 günlük Masum-u Pak ve 12
günlük Muharrem Orucu olmak üzere toplam 15 gün oruç tutulduktan sonra Muharrem
Ayının 13’ncü günü kurbanları tığlanır ve aşure dağıtılır. Kurban, imam Ali
Zeynel Abidin’in, Kerbela Katliamından kurtuluşundan duyulan sevinci belirtir.
Muharrem Ayında eğlence yapılmaz, bıçağa ve kesici aletlere el sürülmez,
düğün-nişan-sünnet törenleri yapılmaz, karı koca ilişkileri kesilir, kurban
kesilmez, et yenilmez, Kerbela şehitlerinin çektikleri susuzluğu hissetmek için
su içilmez, eğlence yerlerine gidilmez, saç ve sakal tıraşı olunmaz (s. 774).
Orucu tutulur. Bu oruç Küfe’de şehit düşen Müslüm Bin Akıyl ile çocukları
İbrahim ve Muhammet için tutulur. Müslüm, İmam Hüseyin’in amcasının oğlu
İbrahim ile Muhammet ise amcasının torunlarıdır. 3 günlük Masum-u Pak ve 12
günlük Muharrem Orucu olmak üzere toplam 15 gün oruç tutulduktan sonra Muharrem
Ayının 13’ncü günü kurbanları tığlanır ve aşure dağıtılır. Kurban, imam Ali
Zeynel Abidin’in, Kerbela Katliamından kurtuluşundan duyulan sevinci belirtir.
Muharrem Ayında eğlence yapılmaz, bıçağa ve kesici aletlere el sürülmez,
düğün-nişan-sünnet törenleri yapılmaz, karı koca ilişkileri kesilir, kurban
kesilmez, et yenilmez, Kerbela şehitlerinin çektikleri susuzluğu hissetmek için
su içilmez, eğlence yerlerine gidilmez, saç ve sakal tıraşı olunmaz (s. 774).
Hızır Orucu
Şubat ayının on dördünde başlar. Yedi gün
sürer. Hızır ile İlyas kardeşlerin karşılıklı olarak üç buçuk günden toplam
yedi günlük bir mesafeden gelip birbirlerine sarıldıkları günün toplamı olan yedi
günlük oruçtur. Yedinci günün öğleden sonrası kuşluk vakti denilen zamanda oruç
bozulur ve kutlama yapılır.
sürer. Hızır ile İlyas kardeşlerin karşılıklı olarak üç buçuk günden toplam
yedi günlük bir mesafeden gelip birbirlerine sarıldıkları günün toplamı olan yedi
günlük oruçtur. Yedinci günün öğleden sonrası kuşluk vakti denilen zamanda oruç
bozulur ve kutlama yapılır.
Hızır orucunun son gününde özellikle cem
ayinleri yapılır. O gece bir bezin veya tepsinin üzerine un konulur ve Hızır’ın
gelip bu una dokunarak bir işaret bırakması beklenir.
ayinleri yapılır. O gece bir bezin veya tepsinin üzerine un konulur ve Hızır’ın
gelip bu una dokunarak bir işaret bırakması beklenir.
Kurban sadece cemlerde kesilir (s. 777).
Kurbanı kesen Pavukçudur. Tarikatta ilk
kurban kesen, Emr-il maya’dır. Herkesin bir üstadı hocası olur düşüncesinden
hareketle imamların imamı olarak İmam Ali’yi kabul etmişlerdir. İlk kurbanı
kesen kişi de o yüzden Emr-il maya’dır (s. 778).
kurban kesen, Emr-il maya’dır. Herkesin bir üstadı hocası olur düşüncesinden
hareketle imamların imamı olarak İmam Ali’yi kabul etmişlerdir. İlk kurbanı
kesen kişi de o yüzden Emr-il maya’dır (s. 778).
Mevtanın toprağa girdiği akşam Kabir Kurbanı kesilir ve lokma edilerek cemaate
dağıtılır.
dağıtılır.
Semah, Alevi toplulukların temel ibadeti
olan; Cem törenlerinin, vazgeçilmez bir parçasıdır.
olan; Cem törenlerinin, vazgeçilmez bir parçasıdır.
Semah; kişinin Tanrıyla birleştiği bir andır.
Bazı Alevi boylarında Sema yerine,
“Pervaz” terimi kullanılır.
“Pervaz” terimi kullanılır.
Defin mezara, ayakları doğuya, başı batıya,
yüzü de kıbleye yani güneye dönük olacak şekilde yan yatırılır.
yüzü de kıbleye yani güneye dönük olacak şekilde yan yatırılır.
Hangi evden cenaze çıkmış ise o cenazenin
sahibi, bir koç alır; definden sonra ölenin ruhuna kurban edilir. Buna Kabir
Kurbanı denir.
sahibi, bir koç alır; definden sonra ölenin ruhuna kurban edilir. Buna Kabir
Kurbanı denir.
Hıdırellez
Bu günde ev temizlenmez
Yeşil (ot) kopartılmaz, çayır çiğnenmez,
bıçak tutulmaz
bıçak tutulmaz
Yemek pişirilmez, can incitilmez
Hıdrellezden bir gece evvel (…) bir yere
mısır unu dökülür (s. 787).
mısır unu dökülür (s. 787).
—
Aktaş, Ali Osman. (2011), “Salıpazarı Avut Köyü’nde Alevi Kültüründen
Yansımalar,” Samsun Sempozyumu
13-16 Ekim Samsun, Bildiriler Kitabı, Cilt: 2, s. 771-789, Samsun 2012
Yansımalar,” Samsun Sempozyumu
13-16 Ekim Samsun, Bildiriler Kitabı, Cilt: 2, s. 771-789, Samsun 2012