Salih Zeki Bey kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi

Salih Zeki Bey kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: Memleketimizin son zamanlarda yetiştirdiği meşhur riyaziyecilerdendir. İstanbul’da Cibali semtinde Küçükmustafapaşa Mahallesinde doğmus ve 2 Temmuz 1337 (1921) tarihinde İstanbul’da vefat etmiştir. Tahsilini Daru’ş-Şafaka’da yapmıştır. Mektepten me’zun olduktan sonra «Telgrafhane»ye me’mur olmuş ve bir müddet sonra Paris’e gönderilerek elektrik mühendisi sıfatı ile yurda dönmüştür. Yine Telgraf Fen Kalemine devama başlamıştır. İlk tedrisatı Darü’ş-şafaka’da «Cebr-i A’la» (Yüksek matematik) ile başlamış ve yüksek riyaziyenin memleketimizde ta’mim ve intişarına pek büyük hizmet etmiştir.

Salih Zeki Bey bir kaç sene geçtikten sonra Telgrafhane’deki hizmetini terkederek Maarife geçmiş ve bir müddet eski rasathane’ye müdür olmuştur. Ondan sonra ilmi hayata atılarak vefatına kadar Mülkiye Mektebi ve Darü’l-Funun’da mütemadiyen «Hikmet-i Tabiiyye» ve «Riyaziyat-ı Aliye» tedrisatı ile meşgul olmuştur. İstanbul Darü’l-Fünun’unda «Riyaziyat şubesi»nin kurucusudur. Öyle denilebilir ki 1300 (1884) tarihinden itibaren Türk gençliğinin yüksek riyaziye tedrisatından istifadesi hususunda merhum Salih Zeki Bey ‘nin gayret ve himmeti hiç bir şeyle mukayese olunamaz.

İlk eserleri lise mekteblerinde tedris olunan mufassal ve muhtasar «Hikmet-i Tabiiye»leridir. Onlardan sonra yüksek riyaziyeye müteallik eserleri gelir ki Darü’l-Fünun (Üniversite’de) okuttuğu derslerden müteşekkildir.

Salih Zeki Bey ‘in Zikrolunan eserleri şunlardır:

Bunlardan başka perakende bir çok eserleri ile son zamanlarda «mebadi-i riyaziyat»a dair kitabları, Darü’l-Fünun ve bazı mahallerde verdiği konferansların zabıtları zikre şayandır.

Salih Zeki merhum, riyaziyeyi öğretmesindeki ilmi dirayeti ve mahareti kadar aynı zamanda bir riyaziye muharriri idi. Riyaziyenin felsefesine ve bilhassa Türklerle Arapların eski zamanlarda riyaziyeye yaptıkları hizmetleri takdir yolunda pek kıymetli yazıları vardır.

 (Kamus-ı Riyazıyatı) Riyaziye Lugatı «ifna» kelimesine kadar yazılmış ve basılmıştır. Üst tarafı basılmamış olup Maarif Nezareti tarafından satın alınmışsa da henüz basılıp ikmal olunmamıştır. Salih Zeki Bey ’nin tedkik ve tetebbuat mahsulü olarak vücuda getirdiği eserler ilmi kudretinin en kat’i delilidir. Merhum riyaziyede hakkı ile üstad idi. İlim sahasında kendisine has veciz bir üslubun kurucusudur. Dilimize naklettiği eserlerde gösterdiği söz kolaylığı ve selislik herkes tarafından anlaşılabilir bir mertebe idi. Bu eserlerin başlıcaları dört cild üzerine tertib edilmiş diğer eserleridir.

(Asar-ı Bakıye): Riyaziyenin her şubesine dair muhtelif zamanlarda yazılmış olan ana kitabları esas ittihaz ederek şark alimlerinin eski Yunan riyaziyesi üzerine neler ilave ettiklerini ve bunları garblılara ne derecede teslim ettiklerini bildirmek maksadı ile yazılmış ve «Kamus-u Riyaziyat»a bir mukaddime teşkil etmiştir. «Resimli Gazete» 1312 (1896) senesinden sonra Salih Zeki Bey ‘nin idaresinde intişar ederek zikrolunan saha üzerinde müteaddit makaleler ile süslüdür. Merhumun, kitap şeklinde felsefeye dair neşrolunan eserleri:

Bu kitaplar bir kaç def’a okunmadıkça muhteviyatındaki ulvi maksatlar anlaşılmaz. (Mizan-ı Tefekkuri) riyazi bir fikir ile yazılmış mantıktır.

(Darü’ş-Şafaka), (İktisadiyat) ve (Darü’l-Fünun) mecmualarında intişar etmiş makalelerinden en mühimleri:

Salih Zeki Bey hesaba dair eser yazmamıştır. Riyaziyenin İlk başlangıçları olan hendese, kozmografya ve cebir’e taalluk eden eserleri sırf tercemeden ibaret olup yüksek riyaziyeye ait eserleri kadar kıymet ve ehemmiyeti haiz değildir.

Tabiat itibari ile ahlaklı, mütebessim, sohbeti müessir ve Iatif bir zattı. Salih Zeki Bey ile görüşenlerin hepsi kendisine karşı hususi bir cazibe ile hislenir ve bir mes’elenin hallinde gösterdiği zeka ve sür’at intikaline hayran kalırlardı. Bu zatın ilmi kıymeti Avrupalı riyaziyecilerden meşhur Dö Lamber ile mukayese olunabilir. Dö Lamber (Büyük Ansiklopedi)nin meydana gelmesinde, metrenin arzın boyutlarına nisbet edilmesini tensib eden komisyonda nasıl amil olmuşsa Salih Zeki Bey de memleketimizde riyaziyeye ait düşüncenin yeni ve ilmi ıstılahların te’sis ve takririnde büyük bir rol oynamış bir simadır.

Kaynak: Osmanlı Müellifleri, Bursalı Mehmed Tahir Bey, Meral Yayınevi, 3. Cilt.