filozof/konevi01

Sadreddin Konevî

Sadreddin Konevî (1210-1274),fars sufi doğum yeri tam bilinmemekte, ancak Malatya olarak rivayet edilmektedir, dedeleri Konya’dan gelmiş bir tasavvuf düşünürüdür. Babasının Selçuklular döneminde önemli görevlerde bulunan Mecidüddin İshak isminde üst düzey bir devlet memuru olduğu, Sadreddin daha küçükken babasının öldüğü ve annesi de ünlü sûfi ve filozof Muhyiddin İbn El-Arabi ile evlendiği rivayet edilmektedir. Konya’da yerleştiği ve ününü orada yaptığı için “Konevi” diye anılır. Sadreddin, ilk din ve tasavvuf bilgilerini üvey babası Muhyiddin ibn El-Arabi’den aldı. Bir ara Şam’a giderek devletin önemli din adamları ve sufileri ile görüştü. Özellikle Evhadüddin Kirmani’nin Sadreddin üzerinde etkisi oldu. Şam dönüşü Konya’ya gelip yerleşen Sadreddin, Mevlâna Celaleddin Rumi ile de dostluk etti, maddi durumunun çok iyi olması nediniyle Konya’daki din ve bilim adamlarını sık sık evinde toplayarak, o yıllarda Doğu’nun en önemli kültür merkezlerinden olan kentte özel bir akademi oluşturdu. Nasîrüddin Tûsî ile de önemli felsefi nitelikli mektuplaşmalarda bulundu.

Felsefesi

Sadreddin Konevî’nin felsefesi temelde ilmi ilahi ya da metafizik dir. İbn El-Arabi gibi o da vahdet-i vücut fikrine bağlıdır, ancak bunun açıklanmasında Arabi’den ayrılır. Ona göre Tanrı düşüncesi insanlarda öncelikle öznel olarak meydana gelir ve daha sonra nesenel ya da ontolojik bir nitelik kazanır. Tûsî ile mektuplaşmalarının da ana tartışma ekseni bu konudur. Sadreddin Konevî, bu mektuplaşmalarda, Tanrı’nın akıl yoluyla bilineceği düşüncesini reddetmekte, Tanrı’nın hakikatinin yalnızca kendisi tarafından bilineceğini öne sürerek filozofların tetzlerini yadsımaktadır. Tanrı’nın özü ve esas nitelikli insan için her zaman bilinmez olarak kalacaktır. Sonsuzluk sonlu bir bilgiyle bilinemez. Tanrı mutlak varlık ve birliktir. Dolayısıyla tanrı hakkında herhangi bir kesin yargıya varmak mümkün değildir. Ona verilecek varlık düzeyinde tek uygun isim varlık nuru (Nur-ül-Vücud)’dur.Tanrı’nın varlığı her zaman mutlak özü ile birlikte düşünülmelidir, ancak insan bunu gerçekleştiremez. Bu sebeblerden tanrı hakkındaki kanıtlama girişimleri de yerinde değildir. Ne fizik ne de mantık temelli Tanrı açıklamaları açık ve kabul edilebilirdir. Ama insan Tanrı’yı düşünmeli, onun isimleri ve sıfatları aracılığıyla bilgisindeki aczi azaltmaya çalışmalıdır. Tanrı isimleri ve sıfatları (esma’ül-hüsna) dolayısıyla bilinebilirdir yalnız. Asıl özü ise bilinmeden kalır.Böylece Tûsî’nin aksine Tanrı Konevî’ye göre, zorunlu varlık olarak ileri sürülemez. Konevî ile Tûsî arasında mektuplaşmalarla yürütlen ana tartışma konusu bu olmakla birlikte, her ikisininde sistematik sonuçlara vardıkları söylenemez. Konevi, tasavvufi görüşlerinde tamamen İslam’a bağlı kalmıştır. Daima delillerini Kur’an, hadis ve eski sufilerin sözlerinden vermiştir. Böylece tasavvufi görüşle İslamın savunucusu olmuştur.

Eserlerinin Önemi

Sadreddin Konevi İslam Mistisizminin (veya Tasavvuf) en tartışmalı okullarından biri olan Vahdet-i Vücud’a mensuptur. Üvey babası ve aynı zamanda Vahdet-i Vücud’ün büyük sözcülerinden olan Muhyiddin Arabi’nin talebeliğini yapmış ve eserlerini şerh etmiştir. Ayrıca Vahdet-i Vücud’u felsefi kavramlarla izah eden, kimi belirsizlikleri açıklığa kavuşturan bir kişi olduğundan da son yıllarda gerek İslam ülkelerinde gerekse Batı ülkelerinde Vahdet-i Vücud üzerine çalışan akademisyen ve araştırmacılar tarafından tanınmakta ve eserlerinin kaynakçalarında yer almaktadır. Türk olmasına karşın eserlerini Arapça kaleme almış olduğundan uzun yıllar sadece Arapça bilenlerin istifadesine sunulan eserleri İz yayıncılık tarafından yapılan çevirilerle günümüz okuyucuları tarafından da yararlanılabilmektedir. Onun eserleri Anadolu’da Türk-İslam kültürünün yayılmasında etkili olmuştur. Bu bakımdan Konevi’nin Türk-İslâm felsefesinde özel bir yeri ve değeri vardır.

Vikipedi

Sadreddin Konevi Kimdir / Hasan YAŞAR

Sadreddin Konevi Malatya’da 1208 yılında doğdu. Sema kayıtlarında künyesi  ‘Sadrüddin Ebül Mealî Muhammed bin el imam eş-şeyhül İslam İshak bin Yusuf bin Ali’ olarak kayıtlıdır.

Sadreddin Konevi’nin babası Şeyh Mecdüddin İshak Malatya’lıdır. Mecdüddin İshak Bağdat’ta fütüvvet teşkilatında hizmet etmiş alim bir zattır. Selçuklu Sultanı ve Abbasi Halifesi nezdinde Diplomat olarak görevler yapmıştır. Selçuklu sultanlarından1. Giyaseddin Keyhüsrevin şeyhzade iken hocasıdır. Selçuklu sarayında ağırlığı olan bir zattır. Mecdüddin İshak, Bağdat ve hac ziyaretlerinde tanıştığı İbni Arabi, Evhadüddin Kirmani, Ahi Evren, Ebu Cafer Muhammed el Berzaî, Ebul Hasen Ali el İskenderanî gibi zatları Konya’ya dönerken yanında getirmiş, bu zatları sultanla görüştürüp Konya’nın ilim ve maneviyatına büyükkatkılar sağlamıştır.

Eğitimi

Sadreddin Konevi’nin hocaları başta Muhyiddin Arabî olmak üzere Evhadüddin Kirmanî, İbni Şebin, Muhyiddin Dımaşkî, Şeyh İzzeddin, Muhammed bin İbrahim es Silefi el İsfehanî dir.
Sadreddin Konevi’nin babası Mecdüddin İshak 1221 de vefat eti. Bir rivayete göre daha sonra Sadreddin Konevi’nin annesi İbni Arabi ile evlenmiştir. İbni Arabi, Konevi ile birlikte 1227 yılında Malaty’dan Şam’a göçmüştür. Konevi burada eğitimine devam etti.
Konevi şeyh Evhadüddin Kirmani’ye de uzun yıllar hizmet etmiş, beraber Anadolu
seyahatleri yapmış Hacca gitmişlerdir. Sadreddin Konevi 1233 yılında İbni Arabi’nin izniyle Evhaddüddin Kirmani ile birlikte Mısır’a gitmiştir.

Mısır dönüşü Kirmani Bağdat’a gitmiş Konevi ise Şam’da kalarak burada dersler vermeye başlamıştır. Bu dönemde babasında kalan malları tasadduk etmiştir. Konevi’nin 1242 yılında Halep’te ders verdiğine dair sema kayıtları vardır. Bu tarihten sonra ise Konya’ya gelerek yerleşmiştir.

Konevi Konya’da

Oğlu Ali Han’ın hastalığından iyileşmesine vesile olduğu için Hacei Cihan tarafından tahsis edilen Meram Çeşme Kapı daki Konakta Konevi müderrisliğe başladı. Alim ve seçkin insanlara Camiul- Usul, Ahkâmul Kübra, Tersir ve Tasavvuf dersleri veriyordu. Sağlığında oturduğu konak Hakk’a yürümesinden sonra cami, hanikah, imaret, mektep ve türbenin meydana getirdiği Sadreddin Konevi mamuresi meydana geldi. Sultan II İzzeddin Keykavus, Sadreddin Konevi’yi, Konya’dan Denizli’ye giden Ahi Evreni getirmesi için görevlendirmiş, Konevi’de Denizli’ye giderek Ahi Evreni tekrar Konya�ya getirmiştir.

Hakka Yürümesi

Sadreddin Konevi 13. Yüzyılda Konya’da yaşamış büyük ilim, fikir ve tasaavuf üstadı, insanı kamildir. Zamanında Konya’nın en büyük alimi ve şeyhi idi. Ekberiye geleneğinin kurucusu ve  temsilcisi idi, Şeyhi Kebir olarak diye anılırdı. O’na sultanlar divanında ‘Arap ve Acem diyarının halifesi’ diye hitap edilirdi.  Zamanı Anadolu’nun Moğol istilasına uğradığı ve siyasetin karışık olduğu dönemlerdi.  Vasiyeti meşhurdur.Sadreddin Konevi vasiyetinde Selçuklu devletinin yıkılışına kadar varacak olan karışıklıkları ‘Yakında burada bir takım fitneler zuhur edecek’ şeklinde haber vermiştir. 16 Muharrem 673 / 22 Temmuz 1274 tarihinde Hakk’ka yürüdü.

Eserleri

Konevi pek çok eser vermiştir. Eserlerine şerhler yazılmış, İslam felsefesi ve tasavuuf alemini etkilemiştir. Böyle önemli bir şahsiyet olmasına karşılık özellikle ülkemizde tarihte olduğu gibi yeterli yayın yapılmamıştır. Eserleri henüz tamamı Türkçe ye tercüme edilerek yayınlanmamıştır. Ekrem Demirli tarafından bazı eserleri tercüme edilerek Türkçe isimlerler yayınlanmıştır. Mebkam tarafından ise Miratül Ariîn isimli eseri, Arapça metni, Muhammed Hacevi tarafından yazılan Talikât iel birlikte, Türkçe tercümesiyle yayınlanmıştır.

Talebeleri ve Tesirleri

Sadreddin Koınev İslam felsefesinden, Tasavvufun en derin sahalarına, tefsirden hadise kadar eserler vermiş ve günümüze kadar Selçuklu ve Osmanlıyı derinden etkilemiş bir şahsiyettir.

Sadreddin Konevi’den talebesi olan ve fikirlerinden etkilenenlerden bazıları Fahreddin Irakî, Müeyyeddin Mahmut el Cendî, Sadüddin Ferganî, Osmanlı’nın ilk müderrisi Davudu Kayserî, Kutbuddin İznikî, Yazıcızade Mehmet Efendi, Abdullah Bosnavî dir. Osmanlının işlk şeyhülislamı Molla Fenari’de Konevinin talebesi kabul edilir. Konevinin Miftahül Gatb isimli eserine ‘Misbahül üns’ isimli çok kapsamlı bir şerh yazmış olup halen bu eser İran’da üniveriste de okutulmaktadır. Ayrıca mesnevi şarihleri İsmail Ankaravî , Sarı Abdullah Efendi ve Ahmet Avni Konuk  gibi isimlerde Ekberi geleneğinden beslenmişlerdir.

Prof Dr Alpaslan Açıkgenç’in  tespitiyle Arabî, Konevi ve Mevlana ‘Konya Okulu’nu oluşturmaktadır.

Hakkında Söylenenler

‘Şeyh Sdareddin Muhammed Konevi zahiri ve Batıni, akli ve nakli büütn ilimleri cem etmişti’ (Şeyhülislam Molla Cami 1414-1492 )

‘Sadereddin Konevi kibarı evliyadan olup, zahiri ve Batıni ilimlerde asrının feridi (bir tanesi) olup talebelerinden nice meşhur alimler yetimiştir’
(Şemseddin Sami 1850-1904)

‘Kelam ilmini de çok iyi bilen Sadreddin Konevi hadisi, tasavvufu, kelamı, felsefeyi, ve tefsiri kendisinde mezceden bir ilmi kişiliğe sahiptir. Onda Mekke, Medine, Semerkand, Buhara, Endülüs, birleşmiş Konevi olmuştur.’
(Prof Dr Şerafeddin Gölcük)

‘Belki de hiçbir mutasavvıf teorik tasavvuf tarihinde Sadreddin Konevi kadar
etkili olmamıştır.’ (Doç Dr Ekrem Demirli)

‘Her ne kadar genellikle uzmanlar İbni Arabi’nin en önemli müridi ve O’nun ekolünün ilk aktarıcısıdır. Sadreddin Konevi hala batıda hemen hemen bilinmeyen  ve çalışılmamış birisidir. Stephane Ruspoli’nin en son doktora tezi halen basılmış değildir, bildiğim kadarıyla da batıda bundan başka geniş bir çalışma batı dillerinde yoktur. Konevi İbni Arabi’nin en önemli tefsircileri olan Sadeddin Fergani, Muhyeddin Cendi ve Fahreddin Irakî’nin en önemli hocasıdır.’ (William Chittick ‘ ABD)

‘İbni Arabi’nin müfessirlerinin ve şarihlerinin rolüne işaret etmek gerekiyor ki, bu önemli şahsiyetler arasında bütün doğu İslam ülkeleri özellikle İran’la ilgili olan şahsiyetlerin en önemlisi İbni Arabi’nin Konya’lı talebesi ve üvey oğlu Sadreddin Konevi’dir. İbni Arabi’nin talimatı onun vasıtasıyla bu memleketlere ulaşmıştır. Hakikaten şaşırtıcıdır ki tesiri bu kadar  geniş olan bu çok önemli ve büyük sufi şeyhi hakkında çok az raştırma yapılmıştır. ‘        (Seyit Hüseyin Nasr  – ABD)

‘Şüphesiz Sadreddin Konevi klasik İslâmın en otantik düşünürüdür. Fakat aynı zamanda metafizik sahasında yeni ufukların adamıdır. O, yeni felsefede kendine ait güçlü ve özellikli ifadelere sahiptir.’  (Ömer Binisa-Fransa)