Rudjer Josip Boskoviç kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi:

Rudjer Josip Boskoviç kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1711-1787) Hırvat bilgin ve düşünür. Fizik, ast­ronomi, geodezi, matematik ve felse­fe alanlarında çalışmış, atomları dina­mik güç noktaları olarak gören atomcu görüşü kuramlaştırmıştır. 18 Mayıs 1711’de Hırvatistan’ın, bugün Yugoslav­ya’da Dubrovnik adıyla anılan Ragusa kentinde doğdu. Babası tüccar, annesi de bir İtalyan tüccarının kızıydı. 1725’te Cizvit Koleji’nde başladığı öğrenimini Roma’da Collegium Romanum’da tamamladı. 1739’da bir meridyen yayının uzunluğunun ölçümü için o güne kadar kullanılan yöntemlerin hatalarını inceledi ve kendi yöntemini sundu. Ertesi yıl Collegi­um Romanum’da felsefe ve matematik profesörü oldu. Roma ile Rimini arasındaki iki derecelik merid­yen yayının uzunluğunu C. Maire ile ortak sürdür­düğü ölçümler sonucu hesapladı ve 1755 sonunda bu ölçümleri rapor olarak yayımladı. Aynı dönemde arkeoloji araştırmalarının yanı sıra çeşitli mimarı sorunların çözümü ve inşaat tasarımları ile ilgilendi. Bu çalışmalar sırasında mimari statiğin temel konula­rını geliştirdi. Ayrıca akarsuların denetimi ve liman yapımı ile ilgili projeler hazırladı. 1758’de atomcu felsefe alanındaki temel yapıtı Philosopbiae naturalist theoria’yı (“Doğa Felsefesi Kuramı”) yayımlandı. 1759’da politik nedenlerle Roma’dan ayrıldı. Paris ve Londra’da bilim ve edebiyat çevreleriyle, bu arada Benjamin Franklin ile ilişki kurdu. Bir diplomat ve bilim adamı olarak başta İtalya, Fransa ve İngiltere olmak üzere çeşitli Avrupa ülkelerinde çağının önde gelen bilim adamlarıyla tanışmak ve işbirliği yapmak olanağını buldu. 1761’de İngiltere’ye yaptığı bir gezi sırasında Royal Society üyeliğine seçilmesinden ya­rarlanarak, bu kurumdan Venüs’ün aynı yılın haziranında gerçekleşecek transitini gözlemek üzere destek sağladı. Kendisi de bu amaçla İstanbul’a gittiyse de gözlem için geciktiği gibi ağır bir hastalık nedeniyle bu kentte yedi ay geçirmek zorunda kaldı. Tekrar İtalya’ya dönerek 1764’te profesör olarak Pavia Üniversitesine girdi. Milano’da Brera Gözlemevi’nin kuruluşuna öncülük etti. 1773’te Papa’nın Cizvit mezhebini yasaklayan kararı üzerine Fransa Krallının çağrısını kabul ederek Paris’e gitti. On yıl süreyle Deniz Kuvvetlerinde optik bölümü yöneticiliği yap­tı. Çeşitli optik gözlem ve ölçüm araçları geliştirdi. 1783’te İtalya’ya dönerek yapıtlarının Latince baskı­larını hazırladı. Uluslararası ün kazanmış saygın bir bilim adamı olarak 13 Şubat 1787’de Milano’da öldü.

Boskoviç, bugün apayrı uzmanlıklar olarak ayrıl­mış ve 18. yy için bile olağan sayılamayacak çeşitlilik­teki ilgi alanlarında çalışmış, döneminin en ileri araştırmacı ve kuramcılarındandır. Kuyrukluyıldız­lar, gezegenlerin yörüngelerinin saptanması gibi ko­nularda yürüttüğü astronomi çalışmaları, optik ile de ilgilenmesine yol açtı. Optik aygıtların ve merceklerin duyarlılığını artıran pratik araştırmaların yanı sıra, birçok ölçüm aracı da geliştirdi. Bunlardan en önemli­leri, renksemezliğin incelenmesinde kullanılan değiş­ken açılı prizma (diasporametre) ile bir tür düzlem saptayıcıdır. Meteoroloji, jeofizik ve yerkürenin bo­yut ve biçimini araştıran geodeziyle ilgisi de astrono­miye bağlı olarak gelişti. Bu konuda en önemli çalışması, meridyen derecesinin uzunluğunun ölçül­mesini sağlayan yöntemi geliştirmesidir. 18. yv’ın ilk yarısında, yerkürenin kutuplardan uzamış biçimde olduğunu öne süren görüşle, kutuplardan basık bir biçimi öngören Newtoncu yaklaşım arasında önemli bir tartışma sürmekteydi. Boskoviç’in yöntemi teme­linde yapılan ölçümler Newtoncu kuramı doğruladı. Bu ölçümler sırasında Boskoviç ölçüm hatalarına ilişkin ilk esaslı kuramı da geliştirdi.

Boskoviç’in bilimsel düşünceye en önemli katkı­larından biri, 19. yy’daki atom modellerini etkilediği söylenebilecek, uzaktan etkileşim ilkesini benimseyen atom kuramıydı. Atom kuramının İÖ 5. yy’da Leukippos’a kadar uzanan bir geçmişi olmakla birlik­te, modern atom kuramlarına temel sağlayan görüşler 17. yy’dan başlayarak gelişerek önem kazanmış, bilimsel destek bulmuştur. 17. yy’ın önde gelen bilim adamlarının hemen tümü örneğin Galilei, Newton, Hooke vb. atomcu bir görüşü benimsemekle birlikte, atomu temel parçacık olmaktan öte özellikleriyle tanımlayan ve Newton’un çekim kavramından yarar­lanan ilk felsefi yaklaşımın Boskoviç’e ait olduğu söylenebilir. Newton mekaniğinde gökcisimlerinin birbirleriyle uzaktan etkileşim ilkesini benimseyen Boskoviç, atomları basit, bölünmez, uzanmayan ve uzaktan birbirleriyle etkileşebilen nokta güçler olarak tanımlar. Bu nokta güçlerin özellikleri temelde başka nokta güçlerle etkileşmeleri sonucu ortaya çıkar. Boskoviç atomlar arasındaki çekim ve itim güçlerini kullanarak döneminde bilinen bütün fiziksel olguları açıklamaya çalışmış, bu çabalarıyla 17. ve 18. yy’daki atomcu görüşler arasında köprü oluşturmuştur.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 19. cilt, Anadolu yayıncılık, 1984