Makro Sosyoloji

Rol Dağıtımı

 

Bir toplumun varlığını sürdürebilmesi için o toplumda belli bir rol yapısı ve rol farklılığının bulunması gereklidir. Roller toplumun üyeleri tarafından ortaklaşa kabul görmüş, herkesçe bilinen ve amaç edinilmiş davranış faaliyetlerinin toplamıdır. Bir yandan farklı sosyal ilişkileri diğer yandan bütünleşmiş ilişkilerin belli bir toplamını ifade ederler. Buna göre sosyal grubu “sosyal roller sistemi” olarak tanımlayabiliriz.
Sosyal grubun oluşumunda ferde bir rol verilir. Fert bu rolü iyi veya kötü oynar. Belli sınırlar içerisinde kişi rolünü büyültmek imkânına sahiptir. Fakat her halükarda bu rol ona verilmiştir; bu rolü bizzat kendisi yaratmamıştır. Bu durumda sosyal grupların çok önemli bir özelliği ortaya çıkar ki, bu da bir sosyal grubun kendisini teşkil eden fertlere bağlı olmaksızın devam edebilme ve değişebilme özelliğidir.
Böyle bir rol farklılaşmasının kurulabilmesi için fertlerden belli bir sayının uygun bir şekilde alıştırılması ve motive edilmesi gerekir. Böyle yapılmazsa, herkes hoşuna ne giderse onu yapar.
Rol farklılaşması ve rol benimsemesi yani bir toplumda sırf gerekli olan rollerin hepsinin üstlenilmesi, tek başına iradi bir işlem değildir. Toplum bazı kere, iradi bir rol benimsemesi birleşimine izin vermez. Muhtelif yaş devrelerinde, yetkinin kullanılması, ideolojik sterotipler bu tür rollerin benimsenmesi ve farklılaşmasının ölçülerini temsil ederler.
Her toplum, kendi kendine yeterlik ölçüsüne varabilmesi için önemli iç ve dış davranış ölçülerini ve onların sosyal rollere ilişkin bileşimlerini düzenlemek zorundadır. Bu bileşimlerin benimsetilmesi ise eğitimle olmaktadır. Belli bir eğitim sistemi olmaksızın yeni nesillerin (mesela çocukların belli spesifik rolleri öğrenmesi ve yerine getirmesi) topluma intibakı mümkün değildir. Ancak bir toplumda rollerin ifasına ait talebin mahiyeti, rollerin ifası için yetkinin şeffaflığına, değer takdirine (ekonomik, ahlaki vb.) ve rollere ait yetkinin elde edilmesinin güçlük derecesine bağlıdır. Böyle rol farklılaşmalarının ve tayin edilmiş rol benimseme ölçülerinin mevcut olmaması durumu lakaytlıklara ve sosyal uyumsuzlukların ortaya çıkmasına neden olur. Kim nerede, ne zaman ve niçin yetkili olduğunu bilmezse (toplumda yetki işaretlerinin bilinmemesi nedeniyle) toplumda yetki karmaşası ortaya çıkar. Bu nedenle toplum fertlere birtakım roller tayin ederken fertlerde ve fertler arasında bu rollerin ihtilafa neden olmayacak şekilde açık ve anlaşılır olması gerekir.