Sosyoloji
Rize’de Fındıklı ve Güneysu Kırsal Mimarisi
Rize’de
Fındıklı ve Güneysu Kırsal Mimarisi
Fındıklı ve Güneysu Kırsal Mimarisi
Kentlerde ya da köy ortamındaki geleneksel
mimarlık ürünleri, bulunduğu ülkelerin çağdaş mimarlık yapılarına örnek olmuş,
mimarlara öğretiler sunmuştur.
mimarlık ürünleri, bulunduğu ülkelerin çağdaş mimarlık yapılarına örnek olmuş,
mimarlara öğretiler sunmuştur.
…bu gün yok olmanın eşiğindeki mimari
mirasımızı sistemli şekilde inceleyip, karakterlerini belgeleyebilseydik ve
mimarlarımıza yabancı yaşama kültürlerine özgü örnekler yerine kendi yapı
örneklerimizi ve onları oluşturan kuralları anlatabilseydik, bu gün kent ve
kasabalarımız çok daha yaşanabilir ve güzel görünümlü olurdu.
mirasımızı sistemli şekilde inceleyip, karakterlerini belgeleyebilseydik ve
mimarlarımıza yabancı yaşama kültürlerine özgü örnekler yerine kendi yapı
örneklerimizi ve onları oluşturan kuralları anlatabilseydik, bu gün kent ve
kasabalarımız çok daha yaşanabilir ve güzel görünümlü olurdu.
Geleneksel mimaride üç öge belirleyicidir:
(a) coğrafya koşulları, (b) o yöreden sağlanabilen yapı malzemeleri ve (c) bu
malzemeleri kullanacak olan insanların kültürleri… (s. 5)
(a) coğrafya koşulları, (b) o yöreden sağlanabilen yapı malzemeleri ve (c) bu
malzemeleri kullanacak olan insanların kültürleri… (s. 5)
Fındıklı
ve Çevresinin Yer Şekilleri
ve Çevresinin Yer Şekilleri
Rize (…) yer şekilleri bakımından oldukça
engebeli bir kıyı ilimizdir.
engebeli bir kıyı ilimizdir.
Yamaçlar iç yörelerde kırk beş derece
eğimlere ulaşacak kadar dik ve sarp konumdayken sahile yaklaştıkça yumuşar.
eğimlere ulaşacak kadar dik ve sarp konumdayken sahile yaklaştıkça yumuşar.
Sarp ve dik arazi yapısı, bölge insanının
olduğu kadar, Rize insanının da karakterine, yaşayışına, kültürüne ve
bütünleşik olarak mimari yapılarına damgasını vuracak kadar önemli bir
etkendir.
olduğu kadar, Rize insanının da karakterine, yaşayışına, kültürüne ve
bütünleşik olarak mimari yapılarına damgasını vuracak kadar önemli bir
etkendir.
İklim
Kıyı şeridinden başlayarak yaklaşık 30-40 km
sonra 3000 metrelere ulaşan dağlar kuzeyden ve batıdan gelen hava kütlelerinin
iç bölgelere geçmesine doğal bir engel oluşturur. Dağ engellerini aşmak için
yükselirken soğuran hava barındırdığı nemi, Kaçkarların kuzey yamaçlarına
bırakır.
sonra 3000 metrelere ulaşan dağlar kuzeyden ve batıdan gelen hava kütlelerinin
iç bölgelere geçmesine doğal bir engel oluşturur. Dağ engellerini aşmak için
yükselirken soğuran hava barındırdığı nemi, Kaçkarların kuzey yamaçlarına
bırakır.
Rize’ye yılda 2350 mm Pazar ilçesine de 2000
mm kadar yağış düştüğünü göstermiştir. Bu konuda Türkiye ortalaması yıllık 645
mm kadardır. (s. 5)
mm kadar yağış düştüğünü göstermiştir. Bu konuda Türkiye ortalaması yıllık 645
mm kadardır. (s. 5)
Sıcaklıklar ortalaması 14,4 ◦C’dir.
Bölgede bol yağış, deniz etkisi ve bitki
örtüsünün sıklığı nedeniyle nemlilik oranı normal değerlerin üstündedir.
örtüsünün sıklığı nedeniyle nemlilik oranı normal değerlerin üstündedir.
Yıllık ortalama bağıl nem oranı %75
oranındadır.
oranındadır.
Rize’de hakim rüzgar güney-batı yönünden
eser.
eser.
Doğu Karadeniz’in yer aldığı 41. enlem,
Türkiye’nin öteki bölgelerine kıyasla güneş ışınlarının daha eğik geldiği
bölgelerdendir. Rize’nin doğusunda yıllık güneşlenme süreleri 70 gün kadardır.
Türkiye’nin öteki bölgelerine kıyasla güneş ışınlarının daha eğik geldiği
bölgelerdendir. Rize’nin doğusunda yıllık güneşlenme süreleri 70 gün kadardır.
Yapıda
Kullanılan Malzemeler
Kullanılan Malzemeler
Yapı malzemelerinin yöresel olma koşulu
geleneksel mimarinin karakteristiğidir. Geleneksel el sanatları ve geleneksel
mimariyi belirleyen unsurların başında yakın çevreden temin edilebilen
malzemeler gelir.
geleneksel mimarinin karakteristiğidir. Geleneksel el sanatları ve geleneksel
mimariyi belirleyen unsurların başında yakın çevreden temin edilebilen
malzemeler gelir.
Fındıklı’daki geleneksel mimari de en önemli
malzemeler ağaç ve taştır ki her ikisi de yörede kolay temin edilen
malzemelerdir.
malzemeler ağaç ve taştır ki her ikisi de yörede kolay temin edilen
malzemelerdir.
Malzeme olarak ağacı yüzyıllardır kullanmakta
olan Karadenizli ustaların bu konuda ileri yetkinlik düzeyine ulaştıkları
tartışma götürmez.
olan Karadenizli ustaların bu konuda ileri yetkinlik düzeyine ulaştıkları
tartışma götürmez.
Yapılarda kullanılacak ağaçların ortak
özelliği sert, neme ve ısı değişimlerine dayanıklı, uzun süre bozulmaz
olmalarıdır. Bu koşulları sağlayan ağaçların başında kestane, kayın, dişbudak
ve karaağaç gelir.
özelliği sert, neme ve ısı değişimlerine dayanıklı, uzun süre bozulmaz
olmalarıdır. Bu koşulları sağlayan ağaçların başında kestane, kayın, dişbudak
ve karaağaç gelir.
Eski dönemlerde insanlar onlarca metreküp
tomruğu tahtaya dönüştürebilecek zaman, sabra ve bilek gücüne sahiptiler.
tomruğu tahtaya dönüştürebilecek zaman, sabra ve bilek gücüne sahiptiler.
Ustaların ağaç cinslerine göre zamanlama,
farklı kesim ve kurutma yöntemleri vardı.
farklı kesim ve kurutma yöntemleri vardı.
Zamanla ahşap işçiliğinin zahmetinden dolayı
cephelerde taş dolgu kullanılmaya başlandı.
cephelerde taş dolgu kullanılmaya başlandı.
1950’li yıllardan itibaren orman varlığının
korunması amacıyla biz dizi önlem almış, ahşabın yerini alabilecek malzemeleri kooperatifler
aracılığıyla köylere ulaştırma yoluna gitmiştir.
korunması amacıyla biz dizi önlem almış, ahşabın yerini alabilecek malzemeleri kooperatifler
aracılığıyla köylere ulaştırma yoluna gitmiştir.
Bölgenin pek kalın olmayan toprak katmanı
altında taş çoğu yerlerde yüzeydedir. Taşa ulaşmak çok kolay olsa da arazi
koşulları ve bitki örtüsünün sıklığı nedeniyle taşınması pek kolay değildir. (s.
6)
altında taş çoğu yerlerde yüzeydedir. Taşa ulaşmak çok kolay olsa da arazi
koşulları ve bitki örtüsünün sıklığı nedeniyle taşınması pek kolay değildir. (s.
6)
Ahşap malzemeyi yüksek nemli bölgede zemine
bağlamak için en uygun geçiş malzemesi taştır.
bağlamak için en uygun geçiş malzemesi taştır.
Temelden ve ahır katından sonra biraz
yüksekçe örülen su basmanı bölümü de yapıyı sıçrayan yağmur sularından korur.
yüksekçe örülen su basmanı bölümü de yapıyı sıçrayan yağmur sularından korur.
Bölgede evler için daha çok vadilerin orta
bölümü tercih edilmektedir. Sırt bölgeler sert rüzgârlara açık, vadi
tabanlarındaysa sel tehdidi vardır.
bölümü tercih edilmektedir. Sırt bölgeler sert rüzgârlara açık, vadi
tabanlarındaysa sel tehdidi vardır.
Fındıklı ilçesindeki Çağlayan yerleşmesi,
bölgede benzeri olmayan, vadi tabanındaki geniş düzlük bir arazide kurulmuştur.
Bu bakımdan bölgenin tek örneğidir.
bölgede benzeri olmayan, vadi tabanındaki geniş düzlük bir arazide kurulmuştur.
Bu bakımdan bölgenin tek örneğidir.
Evler sık ağaçlar nedeniyle birbirini
göremese de komşuluk ilişkilerini sürdürmeye imkân verecek kadar yakındır
birbirlerine. Yakın akrabaların bir arada, neredeyse bitişik nizamda evler
yatırdıkları da görülür.
göremese de komşuluk ilişkilerini sürdürmeye imkân verecek kadar yakındır
birbirlerine. Yakın akrabaların bir arada, neredeyse bitişik nizamda evler
yatırdıkları da görülür.
Fındıklı evlerinin yapılışında dikkat çeken
unsurlardan biri de ev girişlerinin doğu veya güney yönlerinde tercih
edilmeleridir. Bundaki esas sebep gün ışığından gün boyu yaralanabilmek
istemeleridir.
unsurlardan biri de ev girişlerinin doğu veya güney yönlerinde tercih
edilmeleridir. Bundaki esas sebep gün ışığından gün boyu yaralanabilmek
istemeleridir.
Fındıklı ve çevresinde görülen “dolma” ya da
“göz dolma” duvarlar, tüm bölgenin en kaliteli ve sağlam kalmış örnekleridir.
“göz dolma” duvarlar, tüm bölgenin en kaliteli ve sağlam kalmış örnekleridir.
Bu teknikte düşey ahşap taşıyıcılar yapı
yükünü omuzlamıştır. Parke büyüklüğündeki taşlar ise dolgu görevini
üstlenmiştir. (s. 7)
yükünü omuzlamıştır. Parke büyüklüğündeki taşlar ise dolgu görevini
üstlenmiştir. (s. 7)
Düşey taşıyıcıların kesit ölçüleri 5×8, 4×10
cm kadardır. Aralıklarıysa 16-19 cm arasında değişmektedir. Düşey taşıyıcıların
arası kısa latalar kullanılarak raf sistemi gibi kutucuklara bölünmüştür. Bunlara
“terekleme” denir.
cm kadardır. Aralıklarıysa 16-19 cm arasında değişmektedir. Düşey taşıyıcıların
arası kısa latalar kullanılarak raf sistemi gibi kutucuklara bölünmüştür. Bunlara
“terekleme” denir.
Dolgu taşları, kullanılacakları kutucukların
ölçüsüne göre kesilirler.
ölçüsüne göre kesilirler.
Fındıklı’daki dolma duvarlarda kullanılan
taşlar dere yataklarından alındıkları için ön yüzeyleri pürüzsüz, cilalı ve
farklı doğal renklerdedir.
taşlar dere yataklarından alındıkları için ön yüzeyleri pürüzsüz, cilalı ve
farklı doğal renklerdedir.
Dolma duvarlarda dolgu aralarından içeriye
hava girmemesi için bütün derzler elenmiş kil ve kireç karşımı macunla
sıvanarak kapatılır. (s. 8)
hava girmemesi için bütün derzler elenmiş kil ve kireç karşımı macunla
sıvanarak kapatılır. (s. 8)
Süsleme
Süs unsuru ek maliyet getirdiği gibi ustasını
bulmak da zordur. Süslemeler varlıklı aile evlerinde görülebilse de yörede
yaygın değildir. Süslemeler Gürcistan sınırından başlayarak batıya doğru azalan
bir seyir izler ve Trabzon’da sona erer.
bulmak da zordur. Süslemeler varlıklı aile evlerinde görülebilse de yörede
yaygın değildir. Süslemeler Gürcistan sınırından başlayarak batıya doğru azalan
bir seyir izler ve Trabzon’da sona erer.
Fındıklı/Çağlayan’daki Şevket Bey Evi, ahşap
süslemeler açısından görkemli bir örnektir. Bu evdeki süslemelerde kalem işleri
de kullanılmıştır. (s. 9)
süslemeler açısından görkemli bir örnektir. Bu evdeki süslemelerde kalem işleri
de kullanılmıştır. (s. 9)
Ocak üzerinde asılı zincir (Keremul)
Büyük planlı Fındıklı evlerinin ilginç bir
özelliği evin haremlik-selamlık şeklinde ikiye bölünerek planlanmış olmasıdır.
özelliği evin haremlik-selamlık şeklinde ikiye bölünerek planlanmış olmasıdır.
Ahır mekânı olmayan Doğu Karadeniz köy evi
yoktur. Ahır mekânının varlığı ev mimarisinde kırsal ve kentsel ayrımını
yapmaya yarar. (s. 11)
yoktur. Ahır mekânının varlığı ev mimarisinde kırsal ve kentsel ayrımını
yapmaya yarar. (s. 11)
—
Fındıklı Kaymakamlığı
2008