Reşideddin Tabib Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

REŞİDEDDİN TABİB (1248-1318)

İlhanlı tarihçi, devlet adamı. Yazdığı dünya tarihi ile tanınmıştır.

Hemedan’da doğdu, 18 Temmuz 1318’de Tebriz’ de öldü. Asıl adı Fazlullah’tır. Hüiâgu’nun Alemut Kalesi’ni almasından sonra İlhanlı sarayıyla ilişki kurmuş Yahudi asıllı bir ailedendir. Babası Imadü’d-devle Ebu’l-Hayr’dır. Hemedan’da tıp öğrenimi gördü ve saray hekimlerinden biriyken Gazan Han’ın (d. 1295-1304) dikkatini çekti. Gazan Han’ın büyük ilgi duyduğu doğa bilimleri ve tarihle ilgili çalışmalarda bulundu. Bir süre sonra vezir Sadreddin Zancani ile aralarında iktidar çekişmesi başladı.

4 Mayıs 1298’de idam edilen Zancani’nin yerine Eylül 1298’de Sadeddin Savaci ile birlikte vezir atandı. Buna ek olarak yasa koyuculuk ve hükümdar naipliği görevlerini de üstlendi. Bu görevler kendisine yetkileri büyük ama sorumluluğu az olan elverişli bir konum sağlayarak bilimsel çalışmalarını da sürdürebilmesine olanak verdi. 1303’te Şanb-ı Gazan türbesi ve çevre yapılarının yönetimini üstlendi. Aynı yıl Gazan Han’la Şam seferine katıldı. Olcaytu döneminde (1304-1316) sahib-i divanlığa yükseldi. Devlet yönetiminde giderek artan nüfuzu nedeniyle arasının açıldığı Sadeddin Savaci Şubat 1312’de öldürülünce yerine Reşideddin’in dostu Taceddin Ali Şah vezir oldu. Bir süre sonra ikisi arasında başlayan iktidar mücadelesine çözüm olarak Irak-ı Acem, Hûzistan, Lûr ve Fars illeri Reşideddin’e, geriye kalan bölge ise Taceddin Ali Şah’ın yönetimine verildi. 1316’da ölen Olcaytu’dan sonra yerine geçen oğlu Ebu Said Bahadır Han’ın ilk saltanat yıllarında devlet yönetiminde büyük güç kazanan Emir Çoban’m vezirliğini üstlenerek kendini sağlama alan Reşideddin’ le Ali Şah arasındaki iktidar mücadelesi 20 Ekim 1317’de Reşideddin’in vezirlikten azledilmesiyle sonuçlandı. Ali Şah ve çevresi tarafından Olcaytu’yu zehirlemekle suçlanarak idam edildi.

Gazan Han ve Olcaytu dönemlerinde önemli görevler üstlenen Reşideddin Tabıb, bu hükümdarların önem verdikleri konularda çok sayıda kitap yazdı. Bunlardan ayrı bir önem taşıyan Tarısuknâme-i Ilhanî der Fünûn-i Ulûm-i Hitâ i; Vangi-Suku adlı Çinli bir bilginin kitabının çevirisidir. Kitaba kendisinin yazdığı önsöz uygarlık tarihi açısından önemli bir belge niteliğindedir, insanlar arasında ortak bir dilin gereğinden, Çin’de matbaacılığın gelişiminden, kâğıt para, müzik notaları gibi çeşitli konulardan söz eder.

Dünya tarihi niteliğindeki Câmiut-Tevarih, Türk, Moğol, İslam, Çin, Hint, İsrail ve Hıristiyanlık tarihiyle Oğuz Destanı’nın yer aldığı bir yapıttır. İslam toplumları yanında ilk kez Moğol ve Türkler’e köklü bir uygarlığa sahip toplumlar olarak özel bir yer verilir. Kurumlara ve iktisadi yapıya geniş ölçüde değinmesiyle İslam tarihçiliğine yeni bir açılım getirir. Reşideddin Tabib’in bunlardan başka devlet yönetimi, dinler ve Olcaytu’nun görüşleriyle ilgili çok sayıda yapıtı vardır.

• YAPITLAR (başlıca): Câmiü’t-Tevârih, (ö.s), 4 cilt, 1946-1960.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi