Reşid Rahmeti Arat Kimdir, Kısaca Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi
ARAT, Reşid Rahmeti (1900-1964)
Türk dil tarihçisi, Türkolog. Türk dili ve kültürünün eski dönemleri üzerine çalışmalar yapmıştır.
15 Mayıs 1900’de Eski Ücüm’de doğdu. İstanbul’da öldü. İlkokulu Eski Ücüm’de, rüşdiyeyi Kı-zılyar’da okuduktan sonra ortaöğrenimini 1918’de tamamladı. Berlin Üniversitesi’nde felsefe ve Türkoloji okudu; 1927’de W. Bang’ın yanında doktorasını tamamladı. Berlin Üniversitesi Doğu Dilleri Oku-lu’nda Kuzey Türkçesi üstüne ders vermeye başladı. 1931’d.e aynı okulda Kuzey Türkleri’nin dili, edebiyatı ve tarihi konusundaki çalışmalarıyla doçent oldu. 1933 Üniversite Reformu’nda Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Türkiye’ye çağrılarak İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Türk dili profesörü olarak çalışmaya başladı. 1942’de Türk Tarih Kurumu üyeliğine seçildi. 1943’te Türkiyat Enstitüsü Müdürlüğü’ ne getirilen Arat, 1950’ye değin bu görevde kaldı. Ayrıca İslam Ansiklopedisi yazı kurulu üyeliği yaptı.
Yazı hayatına, Kızılyar ve Harbin’de, Rus devri-minden sonra Kazan Türkleri arasında başlayan milliyetçi hareketleri desteklemek için çıkardığı dergilerde yayımlanan şiir, öykü ve yazılarıyla başladı. Türklük ideali çevresinde gelişen milliyetçi fikirleri daha öğrencilik yıllarında biçimlenen Arat, öğrenimi için gittiği Berlin’de Kazanlılar’ca çıkartılan Milli Yol dergisinde kültür ve gençlik sorunları üzerine yazılar yazdı. Doktorasını karşılaştırmalı Türk dili tarihi üzerine yazdıktan sonra Prusya Bilimler Akademi-si’nde Bang ve A. von Gabain’le birlikte, Turfan kazılarında bulunan Uygur metinlerinin çözümünde çalıştı. Arat’ın İslam etkisindeki döneminin önemli ürünleri, Atabetü’l Hakayık ve Kutadgu Bilig’in bilimsel yayımları ve çevirileridir. Ayrıca yeni Türk alfabesine dayalı bilimsel transkripsiyonu (çevriyazı) düzenlemiştir. Ölümünden önce bütün Türk lehçe ve şivelerini kapsayacak bir sözlük üzerinde çalışıyordu.
Arat, Uygurca metinler üzerinde yaptığı çalışmalarıyla Türk dili ve kültürünün eski dönemlerini aydınlatmayı amaçlamış, Türkiye’de Türkoloji’nin kurulması ve kökleşmesinde önemli bir rol oynamıştır. W.Bang’ın kurduğu karşılaştırmalı Türk dili araştırmalarını Türkiye’de yaygınlaştıran ve geliştiren bir bilim adamı olarak tanınan Arat, Türk dilinin değişik şive ve lehçelerinin ortaya çıkarılmasına ve Türkiye’de transkripsiyon sistemlerinin kurulmasına önemli katkılarda bulunmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Yayımladığı Metinler: Türkische Turfan-texte (Bang ve Gabain ile), 1934; Oğuz Kağan Destanı, 1936; Vekayi, Babur’un Hatıratı, 2 cilt, 1943-1946; Kutadgu Bilig I, 1947; Atabetü’l Hakayık, 1947; Kutadgu Bilig II, 1959, çeviri; İnceleme: Eski Türk Şiiri, (ö.s), 1965.
• KAYNAKLAR: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, Reşid Rahmeti Arat için, 1966.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi