Reşid Rahmeti Arat Kimdir, Hayatı, Eserleri

Reşid Rahmeti Arat. Dill bilgini (Kazan 15 Mayıs 1900-İstanbul 1964).

Yaşamı

Tataristan Kazan’ın kuzeybatısında Eski Üçüm’de doğdu. Babası bu şehirde, atalarının kurduğu medresede müderrislik yapan Abdürreşid İsmet’tir. Eski Üçüm’de ilköğrenimini (1906-1910) yapan Reşid Rahmeti, Kızılyar’da (Petropavlovsk) ortaokulu bitirdi (1913), aynı şehirde ticaret ortaokulunda (1914-1915) ve lisede (1916-1918) okudu. “Birlik” adındaki öğrenci derneğinde çalıştı. Gençlik Tanı (Gençlik Sabahı) adlı dergiyi yayımladı. 1918’de askere alınarak Çilebi’deki askeri okula, sonra da cepheye gönderildi. 1919 sonunda yaralandı.

1920’de gittiği Mançurya’nın Harbin şehrinde, lise öğrenimini tamamladı (1921). Burada bulunan Kazan-lılar’ın toplumsal örgütlerinde çalıştı. Yırak Şark (Uzakdoğu) adlı haftalık derginin yayımı çalışmalarına katıldı. Arka-daşlarıyle birlikte kuzey Türk edebiyatını tanıtmak amacıyle “İl Köngli” (İl Gönlü) derneğini kurdu Berlin’e giderek Felsefe Fakültesi’ne girdi (1923); Türkoloji dersleriyle birlikte edebiyat tarihi, felsefe, psikoloji ders ve seminerlerini izledi. Karşılaştırmalı Türk araştırması alanında çalışarak Die Hilfsverben und Verbaladverbien im Altaischen (Altayca-da yardımcı fiiller ve zarflar) adlı teziyle doktorasını verdi. Aynı üniversiteye bağlı Doğu Dilleri Okulunda Kuzey Türkçesi okutmanı; 1934’te de Kuzey Türkleri’nin dil, edebiyat ve tarihi doçenti oldu. 1928-1933 arasında Berlin Bilimler Akademisi’nde bilimsel yardımcı olarak çalıştı. Almanya’daki Türk Tatar Talebeleri Birliği’nin kültür çalışmalarına da katılmış, 1928’den itibaren Ayaz İshaki’nin Yana Milli Yul (Yine Millî Yol) adlı dergisinde yazarlık ve yöneticilik yapmıştı. 1933 yılında türk dili profesörü olarak İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde göreve başladı. Fuat Köprülü’nün profesör olarak (1934) üniversiteden ayrılması üzerine Türkiyat Enstitüsü müdürlüğüne getirildi; 1950’ye kadar bu görevde kaldı. Sürekli olarak İslam ansiklopedisinin yazı kurulunda çalıştı   1958’de or-dinaryüs profesör oldu. 1964’te öldüğü zaman Edebiyat Fakültesi Türkoloji bölümünde Türk Filolojisi kürsüsü profesörüydü.
Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü’nde yönetici olarak görev almıştı.

Çalışmaları

Ölümünden sonra kitaplığı, Rahmeti Arat Vakfı olarak bu enstitüye bağışlandı. Özellikle Uygur harfli türkçe metinler üzerinde çalışan Reşid Rahmeti Arat, Willy Bang Kaup ile birlikte Oğuz Kağan destanının bilimsel yayımını yaptı (1932), Türkische Turfantexte‘in (Türkçe Turfan metinleri) VI. cildini W. Bang ve A, V. Gabain ile birlikte yayımladı; dizinin VII. kitabının yayımını yaptı (1936). Uygurların dili, dinleri ve uygarlıklanyle ilgili incelemeler kaleme aldı: Türlü Cehennemler Üzerine Uygurca Parçalar (1934), Uygur Alfabesi (1937), Uygurlar’da Istılahlara Dair (1942), Türkler’de Zaman ve Vakit Tespiti (1948), Eski Türk Hukuk Vesikaları (1964), Türkçede Cihet Tespiti ve Bunun İçin Kullanılan Tabirler (1965) v.b. Yeni Türk alfabesine dayanan bilimsel çevriyazıyı düzenledi: Türk İlmi Transkripsiyon Kılavuzu (1946). İslâm dininin benimsenmesinden sonraki dönemin en eski ve en önemli metinleri arasında yer alan Kutadgu Bilig (Mutluluk veren bilgi) ve Atebetü’l- Hakayık‘ın (Gerçeklerin eşiği) bilimsel yayımlarını ve çevirilerini yaptı. Hindistan’da XVI. yy.daki Müslüman-Türk devletinin kurucusu Zahirüddin Muhammed Babur’un Doğu Türkçesi ile yazılmış anılarının çevirisini yaptı (1943-1946). Türk şiirinin en eski ürünlerini, atasözlerini. bir falname metnini Eski Türk Şiirî adlı kitabında (1965) açıklama ve çevirileriyle yayımladı.