REKABET
REKABET
Rekabet; aynı amaca
ulaşmak isteyenlerin aralarında yaptıkları mücadeledir. Mübadele esası
üzerine kurulmuş bir ekonomik modelde rekabet, alıcılar arasında ve satıcılar
arasında yapılan bir yarış şeklini alır. Aynı malı üreten veya satanlarda, aynı
işi yapanlar arasında rekabet olduğu gibi alıcılar arasında da rekabet vardır.
Satıcıla-
rın rekabeti
fiyatların düşmesine, alıcıların rekabeti ise fiyatların yükselmesine neden
olur.
Rekabetin fiilen
gerçekleşebilmesi için, belirli bazı şartlara ihtiyaç vardır:
1- O malı
üreten veya satanların mümkün olduğu kadar çok olması gerekir.
2-
Rakiplerin mücadele şartlarının eşit olması gerekir.
3- Aralarında üretim ve satış şartlan hakkında
yapılmış bir anlaşma olmaması lazımdır.
Tam Rekabet
Tam rekabet
piyasalarında fiyatlar üreticiler bakımından veridir. Hiçbir satıcı tek başına
piyasa fiyatını etkileyemez. Fakat piyasada oluşan fiyattan dilediği kadar mal
satabilir.
Tam rekabetin varlığı
şu koşullara bağlıdır:
1- Çok
sayıdadır. Her üretici, piyasa arzının çok önemsiz payını karşılar. Böylece
tek bir üreticinin kendi bireysel davranışlarıyla piyasa fiyaünı etkilemesi
mümkün değildir.
2- Mallar
kalite bakımından homojendir. Yani bir malın bütün birimleri eş kalitededir.
Örneğin buğday, kömür, şeker, petrol, yumurta, süt böyle mallardır. Oysa, bisküvi,
diş macunu, televizyon gibi mallar markalarına göre farklı niteliktedirler ya
da öyle zannedilirler.
3-
Alıcıların ya da satıcıların piyasaya giriş-çıkışları serbesttir. Üretim
faktörleri çeşitli firma ve endüstriler arasında serbestçe hareket
edebilmektedir. Hiçbir sendikal ya da mesleki örgüt bunu engelleyemez.
4-
Tüketiciler malların kalite ve fiyatı konusunda tam bir bilgi sahibidirler.
Böylece aynı malın sırf bilgisizlikten ötürü farklı fiyatlarla satılması olanaksız
olmaktadır. Bu koşula piyasanın şeffaflığı, ya da berraklığı denir.
5- Alıcılar
belli bir satıcıyı, satıcılar belli bir alıcıyı tercih etmemelidirler. Böylece
piyasada hiç kimsenin özel bir durumu olmayacak, herkes bağımsız bir biçimde
alışveriş yapabilecektir.
Eksik Rekabet:
Gerçek hayatta üretim
koşullan tam rekabetten uzaktır. Çünkü, önce, tek bir firmanın üretimi toplam
Üretimin Önemsiz bir payı değildir. Bir ya da birkaç firmanın tüm piyasayı
ellerinde tutmaları çok olağandır.
Çeşitli firmalar
tarafından üretilen mallar kalite, dış görünüş, paketleme vs. bakımlarından
birbirlerinden az veya çok farklıdırlar. Endüstriye girişler de çoğu kez
serbest olmamaktadır. Büyük sermaye gerektirmesi, ileri teknik bilgiler,
patent vs. gibi faktörler endüstriye girişleri engellemektedir. Tüketicilerin
piyasa ve mallar konusunda tam bilgi sahibi olması da mümkün değildir.
Bütün bunlar gerçek
hayatta tam rekabet varsayımlarının geçerli olmadığını göstermektedir. İşte
eksik rekabet varsayımları, tam rekabetin oluşabilmesi için varlığı gereken
koşullardan birinin, birkaçının ya da tümünün aksaması sonucu ortaya çıkmıştır.
Eksik rekabet
piyasasında üreticiler fiyatlar üzerinde değişen ölçülerde bir dene-
Eksik Rekabet Piyasası
Satıcılar vönünden | İki yanlı monopol | Alıcılar vonünden |
1- Monopol piyasası | (tek satıcı ve tek | 1-Monopson piyasası |
2- Düopol piyasası | -Çift monopol | 2- Düopson piyasası |
3- Triopol piyasası |
| 3- Triopson piyasası |
4- Oligopol piyasası |
| 4- Oligopson |
5- Monopolla rekabet n alıcı) |
| 5- Monopsonlu |
tim gücüne
sahiptirler. Her üreticinin malı, az-çok diğerlerinden farklı olduğundan fiyatlar
indirilerek müşteri sayısı artunlabi-leceği gibi, müşterilerin tamamını kaybetmeden
de fiyatlar yükseltilebilir. Bundan dolayı eksik rekabette firmalar negatif eğilimli
talep eğrileriyle karşılaşırlar. Bir birim daha fazla satabilmek için fiyatı
düşürmek gerektiğinden, marjinal gelir eğrisi or-lalama talep eğrisinin
altında seyreder.
Görüldüğü gibi tam
rekabet piyasasının oluşması için varsayılan koşullar gerçek ekonomik hayatta,
şu ya da bu nedenle, ama mutlaka aksamaktadır. 1930’lardan önce ekonomistlerce
tüm piyasalar için geçerli kabul edilen lam rekabet piyasasının bugün sadece
bazı ürünler için kısmen geçerli olduğu kabul edilmektedir. Tam rekabet piyasası
koşullarının aksaması sonucu ortaya çıkan ve günümüzde en yaygın olduğu kabul
edilen eksik rekabet piyasası (ki buna aksak rekabet piyasası da denir) ise
sözko-nusu sapmanın niteliğine göre türlere ayrılmaktadır:
(SBA)