Tarih

Referandum Nedir, Tanımı, Dünyada ve Türkiye’de Referandumlar

 

Ruyalar/referandum” 218″ 169″ Referandum

İktidarca alınan bir kararın halk tarafından kabul edilip edilmediğini ortaya koymak için halkoyuna başvurma yöntemi. Yarı doğudan demokrasilerde halkın yönelime katılmasını sağlayan kanunlardan biri olan referandum yoluyla halk, hem yasama hem de anayasa yapma yetkisine katılmış olur.

Referandum’un çeşitli türleri vardır. Zorunlu ve ihtiyari olanı en çok bilinen türü olmakla birlikte yasama veya yürütme refarandum ile anayasal referandum, danışmalı referandum, seçme, halk vetosu, halk teşebbüsü ve hakemlik gibi türleri de bulunmaktadır. Ayrıca referandum konusu olan şey, Önceden halk oyuna sunulabileceği gibi, halledildikten sonra, işin sonucu da referandum konusu yapılabilir.

Zorunlu referandumda, anayasanın ve bazı önemli yasaların kanunlaşıp kabul edilmesi, referandum yoluyla halk tarafın­dan benimsenmesine bağlanmıştır. Bazı konularda ise hukuksal-siyasal sistem, referanduma gitme konusunda mecburiyet getirmemiş, yönetimin ihtiyarına bırakmıştır. Bu tür referandumlara ihtiyarî referandum denmektedir.

Referanduma, ilk kez, 1830’da İsviçre’de baş vurulmuştur. İsviçre’nin çeşitli kantonlarında zorunlu ve ihtiyari referandum şekillerine rastlanmaktadır.

Çağımızda, genellikle kurucu meclislerce hazırlanan yeni anayasaların kabulü referandum yoluyla gerçekleşmektedir. 1919’da Weimar Anayasası için Almanya’da referandum yapılmıştır. Fransa’da II. Dünya Savaşı’ndan sonra Fransa Cumhuriyeti için teklif edilen anayasa 1948 referandumu ile reddedilmiştir. Yine aynı ülkede beş ay sonra referandum yoluyla bir başka anayasa kabul edilmiştir.

Türkiye’de 1961 Anayasası, kurucu meclis tarafından yapıldıktan sonra halkoyuna sunulmuş ve kabul edilmiştir. Aynı şekilde 1982 Anayasası da referanduma konu olmuş ve 7 Kasım 1982’de kabul edilmiştir. 1982 Anayasası’nın geçici 4. maddesi ile 1980 öncesi siyasî kadrolara getirilen yasakların kaldırılması için de referanduma gidilmiş ve az bir farkla yasağın kaldırılması mümkün olmuştur.

Davut DURSUN – SBA

Kısaca Türkiye Referandum Tarihi

1961 Referandumu

Türkiye’de ilk referandum, 27 Mayıs 1960 askeri müdahalesinin ardından hazırlanan 1961 Anayasası için 9 Temmuz 1961’de gerçekleştirildi. 1961 Anayasası, yüzde 38.3 oranındaki hayır oyuna karşılık, yüzde 61.7 evet oyuyla kabul edildi.

1982 Referandumu

Türkiye’de ikinci halk oylaması, 12 Eylül 1980 darbesinden sonra hazırlanan 1982 Anayasası için 7 Kasım 1982’de yapıldı. Referandumda, Anayasa ile birlikte Kenan Evren’in Cumhurbaşkanlığı da onaylanacak, eski siyasilere 10 yıl siyaset yasağı getirilecekti. 7 Kasım günü  19 milyon seçmen oy kullandı. Sandıktan anayasaya yüzde 91.37 evet, yüzde 8.63 hayır çıktı.

1987 Referandumu

Ruyalar/erbakan-demirel-trkes” 201″ 149″ Türkiye’de üçüncü halk oylaması, 1982 Anayasası’nın geçici 4. maddesi ile getirilen 10 ve 5 yıllık siyasal yasakların kalkıp kalkmaması konusunda 6 Eylül 1987’de gerçekleştirildi. Bu referandumda Türkiye, 82 Anayasası’na Milli Güvenlik Konseyi’nin sonradan eklediği, eski siyasetçilere 10 yıl boyunca siyaseti yasaklayan geçici dördüncü maddenin kaldırılmasını oyladı. Bu referandum, Süleyman Demirel’e Çankaya Köşkü’nün, Bülent Ecevit ile Necmettin Erbakan’a da Başbakanlık kapılarını açtı. Referandumu yapabilmek için Anayasa’nın 175. maddesinde yapılan düzenleme ise diğer referandumlara yol verdi.

1988 Referandumu
Sadece, 25 Eylül 1988’de, Turgut Özal’ın başbakanlığı döneminde yapılan referandumdan ‘hayır’ oyu çıktı. Hükümetin yerel seçimlerin bir yıl erkene alınmasına dönük talebi, referandumda ‘Hayır’ karşılığı aldı. Referanduma katılım oranı, yüzde 88.82 oldu. Seçmenlerin yüzde 65’i hayır, yüzde 35’i evet oyu kullandı. Böylece yerel seçimlerin erkene alınması için Anayasa’nın 127. maddesindeki değişiklik kabul edilmedi ve 13 Kasım 1988 olarak öngörülen erken yerel seçim yapılamadı.

2007 Referandumu
Türkiye’de beşinci referandum, 21 Ekim 2007 yılında Cumhurbaşkanlığı seçim sürecinin tıkanmasıyla gerçekleşti. Meclis Cumhurbaşkanı seçimi için toplanamaz hale getirilmişti. AK Parti, 367 barajını bir anayasa değişikliği paketiyle çözmek istedi. Paket Meclis’ten geçti. Ama dönemin Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer, tasarıyı veto edip, geri gönderince kriz çıktı. Bunun üzerine Meclis, 31 Mayıs’ta paketi ikinci kez onayladı. İkinci kez veto hakkı olmayan Sezer bu kez taslağı referanduma götürdü. 28 milyon 813 bin 185 seçmenin oy kullandığı 21 Ekim Cumhurbaşkanlığı referandumunda halkın yüzde 69.123’ü Evet, yüzde 30.876’sı ise Hayır dedi.

2010 Referandumu
Yine bir 12 Eylül tarihinde gerçekleşen ve Kişisel verilerin korunması, Sendika ve toplu sözleşme, Yüksek Askeri Şura (YAŞ) kararlarının yargıya açılması, HSYK yapısının değişmesi, Askeri Yargı, Anayasa Mahkemesinin Yapısı ve Yüce Divan gibi maddeleri içeren anayasa değişiklik paketi %41.8 Hayır oyuna karşılık, % 58.2 Evet oyuyla kabul edildi.