Psikolojide Kullanılan Veri Toplama Yolları

Psikolojide Kullanılan Veri Toplama Yolları
Psikoloji alanında ağırlıklı olarak insanlardan veri toplarız. Çeşitli nedenlerle hayvanlarla yürütülen çalışmalarda vardır. İnsanlardan veri toplarken gözlem, görüşme, anket, ölçek, testler ve özel alet ve görevler kullanabiliriz. Şimdi bunların özelliklerini kısaca bir göz atalım.
2.4.2.1.    Gözlem
Gündelik hayatta hepimiz yaygın olarak kullandığımız bir bilgi edinme yolu olan gözlem yapmak, psikologların kullandığı önemli veri toplama yollarından biridir. Ancak veri toplamak amacıyla yapılan gözlemi, hayat içinde kullandığımız gözlemden ayıran bazı hususlar vardır. Gözlemlerin bir veri toplama yolu olabilmesi için kayıt edilmeleri ve incelenecek işlev açısından değerlendirilmeleri gerekir.
Genel olarak iki şekilde gözlem yapılabilir; doğal halde gözlem ve sistematik gözlem.
Doğal halde gözlemde araştırmacı, hiç bir müdahalede bulunmaksızın, gözlem yapılmayan durumun aynen korunmasına özen göstererek gözlem yapar. Her hangi bir işlevin, davranışın ya da durumun doğal ortamında nasıl oluşageldiğini bütün yönleriyle görmemizi sağlar. Genellikle araştırmalar için etkili bir başlangıç noktasıdır.
Sistematik gözlem ise, önceden seçilip belirlenmiş belirli bir davranış, işlev ya da durumların belirli bir plana ya da sisteme göre, izlenmesi ve kayıt altına alınması demektir.
Gözlemler, işaretleme listeleri kullanılarak ilgili işlevin/davranışın ya da durumun varlığı, sıklığı, şiddeti, niteliği gibi çeşitli özellikleri açısından puanlanarak değerlendirilmelidir. Kimi durumlarda gözlem günlükleri tutmak da mümkündür. Günümüzde gözlemler için genellikle görüntü veya ses kayıtları alınması tercih edilmektedir. Ancak bu tür kayıtlarında sonradan işaretleme listeleri ve taksonomiler kullanılarak ilgili işlev açısından puanlanması veya değerlendirilmesi gerekmektedir.
Gözlem tekniği son derece etkili bir veri toplama yolu olmasına rağmen, bu yolla elde edilen bilgilerin güvenirliğine gölge düşürebilecek çok sayıda etmen vardır. Gözlemci yanlılığı pek çok durumda en önemli zedeleyici olarak karşımıza çıkar. Bugün görüntü kaydı alarak gözlem yapılması ve bu kayıtların bağımsız gözlemciler tarafından değerlendirilerek daha sonra puanlayıcılar arası güvenirliğin incelenmesi bu etmenlerin ortadan kaldırılmasına yardımcı olmaktadır. Bunun dışında, gözlemleri değerlendirdiğimiz araçların uygun ve yeterli hazırlanmış olması da güvenirliği arttırır. Gözlemlerde dikkat edilmesi gereken önemli bir husus, gözlenilen ortamın ve gözlem zamanının ilgili işlevin ortaya çıkışı bakımından temsil ediciliğinin sağlanmasıdır.
2.4.2.2.    Görüşmeler
Görüşme, araştırdığımız probleme bağlı olarak hazırladığımız sorular çerçevesinde, sözel olarak ve yüz yüze yürüttüğümüz bir bilgi toplama yoludur. Görüşme tekniği, belirli bir konuda daha derinlemesine bilgi edinme olanağı sağlamaktadır.
Görüşmeler birey ile veya küçük gruplar ile yürütülebilir. Sorulan soruların özelliklerine göre, yapılanmış, yarı yapılanmış veya yapılanmamış olarak tasarlanabilirler. Yapılanmış görüşmelerde, araştırmacının soracağı sorular tam olarak belirlenmiştir, hatta seçeneklerde belirli olduğu durumlarda, araştırmacı onları işaretlemiş olur. Yarı yapılanmış görüşmelerde, araştırmacının soracağı sorular belirlenmiştir ancak araştırmacı konuyu deşmek ya da geliştirmek amacıyla yan sorular ekleyebilir. Yapılanmamış görüşmelerde ana noktalar veya konular bellidir ancak görüşmenin seyri her katılımcıda farklı gelişebilir.
2.4.2.3.    Anket/Soru Listeleri
Anket, bir araştırmanın amacına uygun düzenlenmiş bir soru listesidir. Anketlerde bireyler kendileri veya belirli bir konudaki görüşleri hakkında sorulan soruları yazılı olarak cevaplarlar. Anketler katılımcıların belirli

bir konudaki görüşlerini veya mevcut durumu saptamak için uygundurlar. Eğer araştırmacı, büyük grupların belirli bir konudaki görüş, düşünce ya da davranışlarını belirleme amacına sahipse anket kullanması uygun olur. Örneğin, İstanbul Üniversitesi öğrencilerinin kantin ve kafeteryalar hakkındaki görüşlerini, kullanma sıklığı, ne amaçla kullandıkları gibi davranışlarını belirlemek istiyorsak anket kullanmamız uygun olur.
2.4.2.4.    Ölçekler
Bir bireyde belirli bir özelliğin mevcut olup olmadığını ve ne kadar sahip olduğunu değerlendirmek istiyorsak ölçek kullanırız. Dolayısıyla bir ölçek, belirli bir özelliğe ya da niteliğe (depresyon eğilimi, eşcinsellere yönelik tutumlar gibi) sahip olma miktarını belirlemek için kullandığımız araçlardır. Katılımcılar ölçekte belirtilen davranışları ne sıklıkla yaptıklarını veya ne kadar sahip olduklarını kendi beyanları ile bildirirler. Ölçeklerden ilgili özelliğin düzeyini bildiren bir puan elde edilir.
2.4.2.5.    Testler
Bir psikolojik test, belirli bir davranışın ya da bir davranış örnekleminin nesnel ve standart ölçümüdür. Testler, ölçeklerde olduğu gibi bireylerin beyanına dayalı değildir. İlgili niteliği ortaya çıkartmak üzere hazırlanmış görevlerdeki performansını değerlendirmeye dayalıdırlar. Bir testin içeriği, şekli, sırası, sunuluşu standart hale getirilmiş olduğundan uygulama koşulları değişmez. Ancak böylece cevap (puan) farklılıklarının ölçülen nitelikteki (davranıştaki) bireysel farklılıklardan kaynaklandığı söylenebilir.