Prens Sabahattin, Prens Sabahaddin Kimdir, Hayatı, Eserleri, Fikirleri

Prens Sabahaddin. Türk sosyolog ve siyaset adamı (İstanbul 1877 – Neuchâtel, İsviçre 30 Haziran 1948)

Padişah Abdülmecid’in kızı ve II. Abdülhamid’in kardeşi olan Seniha Sultan ile Damat Mahmut Celâlettin Paşa’nın oğludur. Özel öğrenim gördü. II. Abdülhamid’in yönetimini eleştirdiği için gözden düşen ve baskı altında tutulan Mahmut Celâlettin Paşa Fransa’ya kaçarken çocukları Sabahaddin’i ve Lütfullah’ı da birlikte götürmüştü (1899) Sabahaddin Paris’te siyaset adamları ve toplumbilimciler çevresiyle ilişkiler kurdu. II. Abdülhamid’in saltanattan uzaklaştırılması, Meşrutiyetin ilânı amacıyle yurt dışında mücadele sürdüren Türk aydınlarını bir araya getiren Birinci (1902) ve İkinci (1907) Jöntürk kongrelerini topladı. Teşebbüsi Şahsi ve Ademi Merkeziyet Cemiyeti’ni kurdu. Terakki (1906) dergisini yayımlayarak yönetimde Adem-i Merkeziyet (tek merkezden yönetilmeme) ve iktisatta teşebbüsi şahsi (özel teşebbüs) ilkelerini savundu. Topladığı kongrelerle meydana gelen hareketten yararlanarak Osmanlı Ahrar Fırkası’nı kurdu (1908). Ahmet Rıza’nın başında bulunduğu İttihat ve Terakki Fırkası ile önceleri birbirine yakın görüşleri savunurken gitgide şiddetlenen bir muhalefet yolu izlemeğe başladı. Osmanlı Devleti’nin yıkımdan kurtulabilmesi için imparatorlukta yer alan ayrı ayrı ulusların hak ve görev bakımından eşitliğinin kabul edilmesini bir siyasal tedbir olarak ileri sürüyordu. Bu görüş İttihat ve Terakki’nin merkeziyetçi yönetim anlayışına aykırıydı. Sabahattin Bey sivil ve asker aydınlarla halk çevrelerinde taraftar kazandı. Brüksel’de ölen (1903) babasının kemiklerini İstanbul’a getirttiği sırada yapılan tören büyük gösterilere sahne oldu (1908). Bu sıralarda düzenlediği siyasal toplantılardaki konuşmaları geniş yankı uyandırdı. Bu tür davranışlarından ve çevresiyle ilişkilerinden dolayı bir süre tutuklandı. İktidarın kovuşturulmalarından kurtulmak için Mısır’a gitti. İttihat ve Terakki yönetiminin sona ermesinden ve I. Dünya Savaşı yenilgisinden sonra yurda dönerek çalışmalarını sürdürdü (1918). Milli Mücadele’ye karşı olumlu tutum takınıp desteğini yazılı biçimde gösterdiyse de, Osmanlı hanedanının Türkiye’den çıkarılmaları (1924) üzerine önce Fransa’da, daha sonra İsviçre’de güç koşullar içinde yaşadı. 30 Haziran 1948’de Neuchâtel yakınlarındaki Colombier köyünde öldü; kemikleri Türkiye’ye getirilerek Eyüp mezarlığında, babasının kabri yanına gömüldü.

Fikirleri

Prens Sabahaddin, Fransız toplumbilimcisi Le Play’in toplumsal bilim konusundaki görüşlerini benimsemiş ve böylece Ziya Gökalp’ın savunduğu Bergsoncu toplumbilim anlayışının karşısında yer almıştı. Ziya Gökalp’ın Emile Durkheim’e bağlanarak ileri sürdüğü toplumcu düşünceye karşı bireyci anlayışı savunmaktaydı. Edmond Demoulins’in A quoi tient la supériorité des Anglo-Saxons? (Anglo-saksonlar’ın üstünlüğü neden ileri geliyor?) adlı kitabı Sabahattin Bey’in düşüncesinin temellerinden biri oldu. – Demoulins, toplumları, ortaklaşmacı ve ayrılıkçı adını verdiği iki tip içinde ele almıştı. Birinci tür toplumlarda kişinin değil ancak aile. kabile, klan ya da devlet gibi zümrelerin üstün durumda olduğunu açıklıyor ve bu tipe doğu toplumlarını örnek gösteriyordu. İkinci tip toplumlarda kişinin önem kazandığına, toplumsal zümreleşmenin kişi çevresinde meydana geldiğine ve bu tipe Anglosaksonlar’m örnek olduğuna işaret ediyordu. Demoulins ile kişisel yakınlığı olan ve onun çalışmalarına para yardımında bulunan Sabahaddin Bey bu görüşü osmanlı toplumunun gelişmesi sorununa uyguladı. Osmanlı toplumunun birinci tipe uyduğunu, geri kalmasının bundan ileri geldiğini öne sürdü.

Eserleri

• Teşebbüsi Şahsi ve Tevsii Mezuniyet Hakkında Bir İzah (1908),
• Teşebbüsi Şahsi ve Ademi Merkeziyet Hakkında İkinci Bir İzah (1908),
• İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne Açık Mektuplar: Mesleğimiz Hakkında Üçüncü ve Son Bir İzah (1911),
• Türkiye Nasıl Kurtarılabilir? Mesleki İçtimai ve Programı (1918)

Etkiledikleri

Satvet Lutfi (Tozan), Namık Zeki (Aral), Hamit (Ongunsu), Nihat Reşat (Belger), Ahmet Fazlı, Mehmet Ali Şevki gibi bazı yazarlar onun görüşlerini savundular. Makalelerini Osmanlı toplumunun sosyal bilimle açıklanması (1968) adlı kitapta toplamış olan Mehmet Ali Şevki (1882 – 1963), Prens Sabahaddin’in düşüncelerinin Cumhuriyet dönemindeki başlıca savunucularından biriydi.

Kaynaklar: Cavit Orhan Tütengil. Prens Sabahattin (İstanbul, 1954).