Plan Nedir, Yazı Planı Ne Demektir, Nasıl Yapılır, Örnekler

Plân. Bir konuya bağlı ana fikir etrafında, yardımcı fikirlerimizi, belli bir sıraya koyma metoduna plân denir.

Yazıda plân, bir evin yapısındaki plân gibidir. Plânsız bir ev, ihtiyaçlarımızı karşılamadığı gibi zevkimizi de okşamaz. Böylesi bir evde oturmayı mecbur kalmadıkça istemeyiz. Bunun gibi, plânsız bir yazı da içindeki fikirlerin kavranmasını güçleştirir, zevkimizi kaçırır, sinirlerimizi bozar.

Her yazının ana fikrinin etrafında beliren yardımcı fikirlerin, o ana fikirle ilişkisi yönünden, uzaklık ve yakınlıkları vardır. Bazı yardımcı fikirler doğrudan doğruya, bazıları da dolayısiyle ana fikirle ilgilidirler. Bunların yanında bir de karıştırıcı (parazit) duygu ve düşünce kırıntıları gezinir. İşte asıl yardımcı fikirleri bu karıştırıcı fikirlerden ayıklamak ve onları, ana fikir dediğinizi yazı ekseninin çevresinde toplayıp sıralamak, ancak plân sayesinde olur.

Yardımcı fikir bölümünde işaret ettiğimiz gibi, yazının tertibi demek olan plânı, iki yönde hazırlamak mümkündür: basitten birleşiğe, ya da birleşikten basite doğru. Her iki şekilde de plân, yazarın gücüne göre başarılı olabilir.

Buraya kadar anlatmıya çalıştığımız plân, yardımcı fikirlerin ana fikir etrafındaki tertiplenmelerine ait plândır. Bir de yardımcı fikir kümelerinin meydana getirdiği yazı bölümlerinin bir düzene bağlanmasına ait plân,vardır. O da yazının türüne ve karakterine göre ağırlık merkezinin bulunduğu bölümün çevresinde, öteki bölümleri sıraya sokmaktır. Meselâ tiyatro, hikâye, roman gibi yazı türlerinde ağırlık merkezi, düğüm noktasındadır. Öteki bölümler, düğüm noktasının çevre-sinde, kıymet derecesine göre sıralanırlar. Bir yazının giriş, gelişme, düğüm ve çözüm bölümlerini meydana getirecek fikir kümelerinin seçimi çok önemlidir. Hangi ayrıntıların önemli, hangilerinin önemsiz olduklarının seçimi, pek kolay bir iş değildir. Bunları yapabilmek için iyi bir gözlemci, kuvvetli bir buluşçu, noksansız bir plâncı olmıya bağlıdır. Bu niteliklere ve sağlam bir kültüre sahip olan bir kimse, yazısının plânında kusur göstermez.

Plân hakkında objektif bir bilgi sahibi olmak için Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Misafir hikayesinin, yardımcı fikirlerinin sıralanışiyle giriş, gelişme, düğüm, çözüm bölümlerinin ve bu bölümlerdeki fikir kümelerinin tertibine dikkatle bakmak gerektir.

Aşağıda örnek plânlar gösterilmiştir. Siz de çeşitli konular seçerek plânlarını yapınız.

Konu: Kış geliyor

Plân:

1. Havaların soğumaya başlaması
2. Odun, kömür gibi kış hazırlıkları:
   ^{a)  Odun-kömür alınması
   b)  Sobaların tamir ettirilmesi, yeni borular alınması
   c)  Ceket v.b. gibi şeylerin giyilmiye başlaması}
3. Yaz yiyeceklerinin yerini kış yiyeceklerinin almıya başlaması

Konu : Okullar açılıyor

Plân:

1. Bütünleme imtihanlarının sona ermesi
2. Kitapçı dükkânlarındaki durum:
   ^{a)   Dükkânların kitap-defter v.b. leriyle dolup taşması
   b)   Bu dükkânlardaki velî ve öğrenci kalabalığı}
3. Sokaklarda önlüklü öğrencilerin göze çarpması
4. Aile içindeki hazırlıklar
5. Gazetelerin buna dair haberleri