Filozof Biyografileri

Pitirim Aleksandroviç Sorokin Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

SOROKİN, Pitirim Aleksandroviç (1889-1968)

Rus asıllı ABDİi sosyolog. Sosyokültürel sistemler, toplumsal devingenlik ve katmanlaşma kuramlarıyla tanınmıştır.

21 Ocak 1889’da Rusya’da Turia’da doğdu, 10 Şubat 1968’de ABD’de, Massachusetts Eyaleti’ndeki Winchester’de öldü. St.Petersburg Üniversitesi’nde (1914’ten sonraPetrograd Üniversitesi) öğrenim gördü. Sosyalist Devrimci Parti’nin önderlerinden biri olan Sorokin, 1917 Şubat Devrimi’nden sonra başbakan A.Kerensky’nin sekreterliğini ve Volia naroda (Halkın İsteği) adlı gazetenin yayın yönetmenliğini yaptı. Ekim Devrimi’nin ardından Kurucu Meclis’e üye seçildi.

1919’da Petrograd Üniversitesi’nin ilk sosyoloji profesörü olan Sorokin, 1922’de Bolşevik aleyhtarı tutumundan dolayı ülke dışına çıkarılmasına değin görevini sürdürdü. 1923’te ABD’ye yerleşti. 1924-1930 arasında Minnesota Üniversitesi’nde kır sosyolojisi dersleri verdi. 1930’da Harvard Üniversitesi’ne geçerek sosyoloji kürsüsünü kurdu. 1964 yılına değin sürdürdüğü görevi sırasında Harvard Üniversitesi sosyoloji alanında söz sahibi başlıca okullardan biri durumuna geldi. 1936’da International Institute of Sociology’nin, 1964’te de Amerikan Sosyoloji Derne-ği’nin başkanlığını yaptı.

Sorokin, toplumsal devingenlik ve toplumsal katmanlaşma kuramlarını ilk geliştiren sosyal bilimcilerdendir. Social Mobility (“Toplumsal Devingenlik”) adlı kitabında, toplumsal devingenliğin işlevsel, yapısal bir çözümlemesini yaparak devingenlik olgusunu toplumsal katmanlaşma olgusuna bağlamıştır. Tüm topluluklarda toplumsal katmanlaşmanın var olduğunu ve var olacağını çünkü katmanlaşmanın insanlar arasındaki yaradılış farkı ve çevre etmenlerince oluşturulduğunu ileri sürmüştür. Nüfus arttıkça toplumsal katmanlaşmanın ve eşitsizliğin artacağını belirtmiştir.

Araştırmalarında sosyokültürel sistemlerin çözümlenmesine ağırlık veren Sorokin, tarihi sürekli değişen sosyokültürel sistemler süreci olarak tanımlamıştır. Ona göre bir sosyokültürel sistemin bütünlüğünü sağlayan öğeler organizmaüstü ve bireyüstü toplumsal gerçeklerdir. Gerçek, beş duyu, akılcı düşünce, bilinçdışı iman ve sezgi yoluyla kavranabilir. Bu üç tür bilme tarzını sosyokültürel olguların incelenmesinde kullanan Sorokin, gerçeğin doğrudan duyusal algılanmayla kavrandığı (sensate) sistem, akılcı düşüncenin üstün olduğu (ideational) sistem ve gerçeğin anlaşılmasında sezgisel yöntemin kullanıldığı (idealistte) sistem olmak üzere üç ayrı tür sosyokültürel sistem ayrıştırmıştır.

Karmaşık bir toplumda hukuk, sanat, felsefe, bilim ve din olmak üzere beş temel kültürel sistem saptayan Sorokin, tarihin her döneminde bu sistemler arasında bir tutarlılık olduğunu ve her sosyokültürel sistemin egemen bir dünya görüşü (Weltanschauung) çevresinde bütünleştiğini ileri sürmüştür. Sorokin’e göre alternatif bir dünya görüşü zaman içinde egemen dünya görüşünün yerini alır. Bu diyalektik ilişki içinde bütünleştirici bir temelin yıkılması ve yerine alternatif bir temelin çıkması, savaş ve felaketler gibi uzun toplumsal krizlere eşlik ederler ancak onlar tarafından oluşturulmazlar. Sorokin The Sociology of Revolution (“Devrim Sosyolojisi”) ve Man and Soci-ety in Calamity (“Felaket Durumunda İnsan ve Toplum”) adlı kitaplarında toplumsal değişim ve çözülme süreçlerinde bireyler arası ilişkileri incelemiştir. Kriz dönemlerinde bireylerin tekdüze, farklılık göstermeyen yaşantılarım bırakarak ya aşırı bencil ve zevk düşkünü ya da aşırı fedakâr (altruist) davranışlar içine girdiklerini, krizin bitiminde ise yine eski gündelik “normal” yaşam tarzına döndüklerini saptamıştır.

• YAPITLAR (başlıca): The Sociology of Revolution, 1925, (“Devrim Sosyolojisi”); Social Mobility, 1927, (“Toplumsal Devingenlik”); Contemporary Sociological Theories, 1928, (Çağdaş Sosyoloji Teorileri, 1974-1975); Man and SocietyUn Calamity, 1942, (“Felaket Durumunda İnsan ve Toplum”); Society, Culture and Personality, 1947, (“Toplum, Kültür ve Kişilik”); Social Philosophies in an Age of Crisis, 1950, (“Bunalım Çağında Toplum Felsefeleri, 1972”).

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi