Pezdevî

Pezdevî Ebu’l Hasen Ati b. Muhammed el-Bezdevî. Fahru’l-İslâm lakabıyla anılan büyük İslâm hukukçusu (İran Pezde 1009 – Kâş 1089) , Nesef’ten altı fersah uzaktaki Bezde Kalesi’nin yanında kurulmuş olan şehre nisbetle kısaca Bezdevî (Türkçede Pezdevî) diye meşhur olmuştur. Yine büyük bir fakih olan kardeşinden ayırdetmek üzere, kendisi “Ebu’l usr”, (zorlaştırıcı) kardeşi ise “Ebu’l-yüsr” diye anılmıştır. Eserleri, kardeşininkilere nisbetle daha zor anlaşıldığı için bu lâkabların verildiği söylenir.

Yaşamı

Fahru’i-İslâm Ali b. Muhammed, 400/1009 yıllarına doğru dünyaya gelmiştir. Babası, Semerkand ve Buhârâ’da kadılık yapmış, azledilince Bezde’ye gelip oraya yerleşmiştir. Hanefî mezhebi fakihleri arasında haklı bir şöhretin sahibi otan Pezdevî, Mâverâünnehr’in en büyük fakihi Serahsî’nin muâsırı ve arkadaşıdır. Hadîs tahsili de yapan ve hadîs rivayetinde bulunan Pezdevî, bir ara Semerkand’da da ders okutmuştur.

Vefatı hakkında farklı tarihler verilmekle birlikte, araştırmacılar 482/ 1089 tarihini isabetli bulmaktadırlar. Kâş’da vefat eden Pezdevî’nin cenazesi Semerkand’a getirilmiş ve orada Mescidin kapısı yanına defnedilmiştir.

Eserleri

1. Kenz-ül-Vüsul ila Marifet-il-Usul: Diğer adıyla Usul-i Pezdevi diye de bilinen kitabı, usul-i fıkıh ilminde en muteber eserdir. Osmanlı Devleti zamanında medreselerde çok okutulan ve önem verilen bu kitap, teferruatlı olduğu gibi, icazın mükemmel bir örneği de sayılmış ve kendisine büyük şöhret sağlamıştır.  Ayrıca Abdülaziz el-Buhâri’nin “Keşfü’l-esrâr” isimli şerhiyle birlikte iki defa (1307 ve 1308 tarihlerinde) dörder cilt halinde tabedilmiştir.

2. Kitâbü’l-Mebsut: On bir ciltlik bir fıkıh kitabıdır.

3. Tefsir-ül-Kur’an: Yüz yirmi cilt olan bu eser, ele geçmemiştir.

4. Şerh-i Cami-i Kebir ve Cami-i Sagir: Usul ilmine ait olan iki kıymetli eserdir.

5. Ez-Ziyadat: Fıkıh ilminin füru’ meselelerini anlatan bir eserdir. Bir nüshası, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih Kısmı No: 1665′te kayıtlıdır.

6. Ziyadat-üz-Ziyadat: Ziyadat kitabının sonunda vardır.

7. Şerh-ül-Hidaye: Hidaye adındaki fıkıh kitabının nikah babına kadar olan kısmının şerhidir.

8. Gina-ül-Fukaha.

9. Er-Risale fi Kıraat-il-Musalli.

10. Zellet-ül-Kari.