Paul Bert kimdir? Hayatı ve eserleri

Paul Bert kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1833-1886) Fransız fizyoloji bilgini ve siyaset adamı. Solunum fizyolojisi ve hay­vanlarda doku nakli üstüne çalışma­lar yapmıştır. 18 Ekim 1833’te Auxerre’de doğdu. 1853’te Paris’e giderek önce hukuk, daha sonra tıp ve doğabilimleri okudu. 1857’de hukuk, 1860’ta doğabilimleri diplomasını, 1863’te de hayvanlarda doku nakli konulu teziyle lisansüstü derecesini alarak College de France’ta Claude Bernard’ın yanında çalışmaya başladı. 1866’da, De Lı vualıte propre des tıssus animaux (“Hayvansal Dokuların Öz Dirimselliği Üstüne”) başlıklı teziyle doğa bilimleri dalında dokto­rasını tamamlayınca, aynı yıl Bordeaux Üniversite­sinde zooloji ve fizyoloji profesörlüğüne, 1868’de de

Museum d’hıstoıre Naturelle’dekı karşılaştırmalı fiz­yoloji kürsüsüne getirildi. Ertesi yıl Sorbonne’da Bernard’dan boşalan fizyoloji kürsüsünü devralan Bert, 1870’te Fransa-Prusya Savışının başlaması üze­rine bilimsel çalışmalarına ara vererek siyasete atıldı. Ocak 1871’de Kuzey illeri valisi oldu, 1872’de millet­vekili seçildi ve 1881-1882 arası kısa bir süre eğitim bakanlığı yaptı. Çinhindi’nde Fransa’nın sömürge rejimine karşı başlayan ayaklanmaları bastırmak üze­re 1886’da Annam ve Tonkin’in genel valiliğine atanan Bert, göreve başladıktan birkaç ay sonra dizanteriye yakalanarak 11 Kasım 1886’da Hanoi’de (bugün Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti’nin başkenti) öldü.

Bert, 1870 Eylülü’nde Fransız ordusunun Prusya karşısındaki Sedan yenilgisi ve III. Napoleon’un tahttan düşürülmesi üzerine, yeni kurulan Ulusal Savunma Hükümeti’nin içişleri bakanı ve yakın dostu Leon Gambetta’nın önderliğindeki ulusal direniş hareketine katılmıştı. O tarihte başlayan siyasal etkin­liğini ölünceye değin sürdürdü. Prusya Savaşinın sona ermesinden sonra 1872’de Liberal Cumhuriyetçi Partiden milletvekili olarak katıldığı Meclis’te, Fran­sa’nın Prusya’ya bıraktığı zengin madencilik bölgeleri Alsace vc Lorraine’in geri alınmasını savunan kanadın en ateşli temsilcisi oldu. 1885’te Çinhindi’nde Fransız yönetimine karşı gelişen başkaldırılar sırasında da, ülkesinin o bölgedeki yayılma siyasetini destekleyen ve sömürgelerinin kesinlikle elden çıkarılmaması ge­rektiğim savunanların başında geliyordu. Ertesi yıl Çınhindi’ne ilk sivil vali olarak gönderildiğinde de, yöneticiliğinin çok kısa sürmesine karşın, askeri güçlerin yönetime karışmasını engelleyerek bölgede barışı sağladı. Tonkin Akademisinin kuruluşuna öncülük etti.

Buna karşın daha çok, Kasım 1881 ile Ocak 1882 arasında Gambetta Kabinesinin eğitim bakanıyken uyguladığı eğitim politikasıyla bilinir. Eğitimi siyasal, ekonomik ve kültürel kalkınmanın temeli olarak gören Bert, liberal milletvekili Jules Ferry’nin eğitim reformuna ilişkin yasa tasarılarını desteklemiş, ilköğ­retimin parasız ve zorunlu olmasını, özellikle de bilime dayalı laik bir eğitim düzeninin kurulmasını savunmuştur. Kızlar için ortaöğretimin gerekliliğini vurgulayan ve Sorbonne’daki kız öğrencilere yıllarca biyoloji ve zooloji dersleri veren Bert, tüm bilimsel gelişmelerin halka yansıtılmasını savunduğu için 1879-1885 yılları arasında Revues saenti}ıques adlı derginin yayın yöneticiliğini de üstlenmiştir.

Bert’in fizyoloji alanındaki çalışmalarında hocası Bernard’ın, özellikle onun geliştirdiği deneysel fizyo­loji yöntemlerinin ve “iç ortam” kavramının büyük etkisi olmuştur. 1860’larda, Bernard’ın öğrencisi ve asistanı olarak sürdürdüğü ilk çalışmalarının konusu, hayvanlarda doku aşılama ve organ nakli yöntemleri ile dokuların canlılıklarını koruma özellikleridir. Da­ha çok fareler üzerinde yaptığı deneylerle, aşıladığı ya da naklettiği doku ve organların yeni “ortama” uyum sağlama özelliklerini inceleyen Bert, doku vc hücrele­rin uygun bir ortamda canlılığını koruyarak yaşayabi­leceği sonucuna vardı.

1870’lerden başlayarak araştırmalarını daha çok karşılaştırmalı fizyoloji ve özellikle solunum fizyolo­jisi üzerinde yoğunlaştırdı, Omurgalı ve omurgasız canlıların solunum organlarını, suda ve havada yaşa­yan canlıların solunum mekanizmaları arasındaki fark­lılıkları inceledi; deri solunumuna ilişkin deneyleri sonucunda, kandaki oksijen miktarının dış hava basıncına göre değiştiği kanısına vardı. O yıllarda büyük bir imar hareketine girişen Fransa’da, sualtı tünellerinin ya da köprü temellerinin yapımında çalışan işçiler arasında nedeni belirsiz ölümler görül meye başlamıştı. Atmosfer basıncı gibi dış ortam değişikliklerinin organizmayı nasıl etkilediğini, alçak ve yüksek basınçların iç ortamda ne gibi değişikliklere yol açtığını daha Bernard’ın öğrencisi olduğu yıllarda araştırmaya başlayan Bert, bu “vurgun” olayını, kandaki çözülmüş gaz miktarıyla hava basıncı arasın­daki ilişkiye bağlıyordu. Araştırmalarına göre kanda­ki kısmi oksijen basıncının normalin üstündeki hava basıncında artması ya da alçak basınçta azalması, her iki durumda da ölüme neden oluyordu. Derinde çalışan işçiler gibi, yüksek basınçtan hıv.la alçak basınca geçildiğinde, organizma bu duruma uyum sağlayamıyor, yüksek basınçta dokularda daha kolay­lıkla çözülen azot basınç birden azalınca serbest kalarak kanda ve dokularda baloncuklar yapıyordu.

Bert, 1878’de yayımladığı (“Barometrik Basınç”) adlı yapıtında, bu “vur­gun” olayını önleyebilmek için yüksek basınçtan normal basınca kademeli olarak geçilmesini önerdi. Gene aynı yapıtında, gerek hayvanlar gerek kendisi üzerinde yaptığı denemelerin sonuçlarını vererek, alçak ve yüksek basıncın fizyolojik etkilerini çevreye uyum sağlama açısından irdeledi ve yüksek bölgelerde yaşayanların kanında normalin üzerinde alyuvar bu­lunduğunu ileri sürdü. Bu savı sonradan, Peru’da yaşayanlar üzerinde yapılan incelemelerle doğrulandı. Alçak basınçtan ileri gelen oksijen yetmezliğine karşı oksijen tüpü kullanılmasını öneren de Bert’tir. Gene hava basıncı ile kandaki gaz basıncı arasındaki ilişki­den esinlenerek, azot monoksidin anestezi maddesi olarak kullanılabilmesi için basıncının biraz yüksek tutulması gerektiğini düşünmüş, ancak saf azot monoksitin oksijen yetersizliği (asfiksi) yarattığını göz önünde tutarak, 1/6 oksijen ile 5/6 azot monoksıt oranında bir karışımı I 1/5 atmosfer basınçta bir köpek üzerinde deneyerek başarı sağlamıştır. Tüm bu çalışmalarıyla Bert, solunum fizyolojisinin ve havacı­lık tıbbının öncüsü sayılır.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 16. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983