ÖZEL BİR SOSYOLOJİ OLARAK DİN SOSYOLOJİSİ

ÖZEL BİR SOSYOLOJİ OLARAK DİN SOSYOLOJİSİ
Sosyolojinin, meselâ ekonomik konularda uzmanlaşmış bir dalı olmak itibariyle iktisat sosyolojisinin konusunun, esas itibariyle, İktisadî hayat ve onun içerisinde cereyan ettiği grup ve toplulukların sosyolojik incelenmesi olduğunu ifade edebiliriz. Bunun gibi, bilgi sosyolojisinin de, bilginin türü, doğuşu ve gelişmesi ile toplum arasındaki son derecede karmaşık ilişkileri ortaya koymayı amaçladığı belirtilebilir. Aynı şekilde, her din de bir toplum içerisinde ortaya çıkıp gelişmektedir. Böyle olunca dini, ait olduğu toplumsal kontekstinden ve hattâ zamandan tamamen soyutlayan ve tek taraflı olarak yalnızca o şekilde algılayarak, onun toplum ve kültürle olan bağlantılarını görmezlikten gelen naif anlayış bugün artık hiçbir bilimsel değer ifade etmemektedir. Hemen her din bir toplum içerisinde hayatiyet bulduğuna göre, din ve toplum arasında birtakım karşılıklı ilişkilerin ve etki
leşimlerin bulunduğunu da hesaba katmak gerekmektedir. Her dinin dayandığı birtakım sosyal unsurlar, içerisinde ortaya çıkan sosyal karakterli birtakım dinî vakıalar bulunmaktadır.

İşte, toplumun dinî hayatı, onun dayandığı, sosyal unsurlar ve orada ortaya çıkan dinî-sos- yal hadiseler ve grupların incelenmesi din sosyolojisinin konularım teşkil etmektedir. Dinî inançlar, pratikler ve davranışlar ile toplumsal etken ve kurumlar arasındaki ilişkiler, dinin toplum hayatındaki yeri ve fonksiyonları, öteki toplumsal kurum ve oluşumlar üzerindeki etkileri; bilimsel, teknolojik, kültürel, ekonomik vs. değişimlerin dinî inanç, uygulama, örf ve âdetler, gelenekler ve davranışlar üzerindeki tesirleri; sanayileşme, kentleşme, eğitim-öğretim ve kitle iletişim araçlarının dinî tutum ve davranışlar ve değişimlerle olan ilişkileri ve bu çerçevede kendini gösteren etkileşimler, kurumlaşmış dinî otorite ve teşkilâtın yapısı, gücü ve fonksiyonları, dinin kültür ve medeniyetle olan bağlantıları ve karşılıklı tesirler ve bu çerçevede kendini gösteren sorunlar din sosyolojisinin temel ilgi odaklarını oluşturmaktadırlar. İlkel dinler veya tarihî büyük dinlerin sosyolojisi ve çağdaş toplumlarda din olgusu, dinî tutum ve değişiklikler, dinin sanat, edebiyat, ekonomi, ahlâk, siyaset ve devlete varıncaya kadar çeşitli toplum kurumlan ile olan karşılıklı fonksiyonel ilişkileri, dinden doğan grup ve topluluk şekillerinin deneysel ve objektif sosyolojik yaklaşım yöntemleri aracılığı ile incelenmesi, sırf bilimin yanı sıra toplumların hayatı ve geleceği bakımından da çok büyük bir önem arz etmektedir. Böyle olunca da din sosyolojisi, genel sosyolojinin uzmanlaşmış özel sosyoloji kollarından birini oluşturmaktadır. Bununla birlikte, bu bilim dalı, konusunun özelliği dolayısıyla bilimler tasnifi içerisinde müstesna bir yere de sahip bulunmaktadır. Bu bakımdan, din sosyolojisinin bilimler tasnifindeki yerinden söz etmek, konumuza açıklık getirmek bakımından yararlı olacaktır.