Önsel İlkeler ve Yeni-Kantçılık

Önsel İlkeler ve Yeni-Kantçılık

Felsefenin temel sorunlarından biri olan bilgi ve bilginin kaynağı konusunda değişik kuramlar vardır. Bu kuramlardan bir bölümü özdekçi-duyumcu, bir bölümü de usçu-anlıkçıdır. Birincilere göre bilginin kaynağı doğadır, nesnel varlıklardır. İnsan bu kaynağı duyularıyla kavrar, onların sağladığı izlenimler, anlıkta yeniden biçimlenir, düzenlenir, bilgiyi oluşturur.

İkincilere göre bilginin kaynağı ustur, anlıktır. Bilgi ve bilgiyi oluşturan temel öğeler us ya da anlıkta vardır. Bu kuramın öncüsü, bilgiyi bir anımsama (anamnesis) olarak niteleyen Platon’ dur’. Atomcu-özdekçi kuramın öncüsü de De-mokritos’tur*. Felsefe tarihi boyunca bu iki karşıt kuramdan, birçok yan kuram doğmuş, ancak temel ilkelerde bir ayrılık olmamıştır.

Platon’dan Hegel’e, Demokritos’tan Lamettrie’ye değin iki ayrı çizgi üzerinde gelişen bu kuramlara, daha sonra başta biyoloji olmak üzere, bütün insan bilimlerine dayanan, yenileri eklenmiştir. Bu kuramların başlıca özelliği bilgiyi tek kaynaklı saymalarıdır.

Felsefe tarihinde ilk kez Kant bilginin tek kaynaklı olmadığı görüşünü ortaya atmış, deney bilgisinin de önsel (a priori) ilkeleri bulunduğu görüşünü savunmuştur. Bu yeni kurama göre, bütün bilgiler deneyle başlar, ancak deneyden gelmeyen, önsel olarak usta bulunan uzay ve zaman gibi iki temel ilke vardır. Bu ilkeler, deneyle sağlanan bilgiyi biçimlendiren, ona kesinlik kazandıran, değişmez varlıktır. Kant’ın ileri sürdüğü bu görüş bilginin kaynağı sorununa yeni bir çözüm öğesi getirmiş, yeni kuramların doğmasına olanak sağlamıştır. Öte yandan, tabanda bu görüşün bulunmasına karşın. Kant’ m gene bu görüşle ilgili olarak metafizik, ahlak, estetik ve insan sorunlarını içeren açıklamaları, Yeni-Kantçılık adı altında, yeni öğretilerin gelişmesine elverişli bir ortam yaratmıştır. Ahlak öğretisinde W.Windelband, H.Rıckert , E.Lask, metafizikte N.Hartmann, M.Wundt, J.Volkelt, yöntem bilimde H.Cohen, P.Natorp, E.Cassirer, K.Vonlander, A.Liebert, G.Stammler, Olguculukta W.Dilthey, Duyumculukta EMach, H.Helmholtz, A.Riehl gibi Yeni-Kantçı görüşleri benimseyip geliştiren filozoflar yetişmiştir.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi