Ömer el-Hac Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi

ÖMER [el-Hac] (ykş. 1797-1864)

Senegalli din adamı. Yukarı Nijer bölgesinde bağımsız bir devlet kurmuştur.

Senegal Irmağı kıyısındaki Podor yakınlarında bulunan Aloar’da doğdu, Jigimbere’de (bugün Mali’ de) öldü. Asıl adı Ömer b. Said Tal’dir. Ticaniye tarikatına bağlı tanınmış hocaların yanında din öğrenimi gördü ve 1826’da Mekke’ye giderek hacı oldu. 1835’e kadar burada kalarak Ticaniye tarikatının önde gelen kişileri arasına girdi ve Batı Sudan halifesi unvanını aldı.

Uç yıl süren dönüş yolculuğu sırasında önce Bornu ve Sokoto’ya uğrayarak yönetici çevrelerle iyi ilişkiler kurdu. Daha sonra yöneticileri Kadiriye tarikatından olan Macina’ya gitti. Pek iyi karşılanmadığından yoluna devam ederek Segou’ya geçti. Burada kısa bir süre tutuklu kaldıktan sonra Futa Jallon’a yerleşti. Yürüttüğü çalışmalarla hızla yayılan Ticaniye tarikatına çok sayıda yandaş kazanmaya başladı.

Önemli bir güç haline gelen tarikatın, yöredeki geleneksel yöneticilerin nüfuzunu sarsmaya başlaması üzerine 1849’da Nijer Irmağı’nın kaynaklarının yakınında bulunan Dinguiray kasabasına sürüldü. Buradan Müslüman olmayan yerel devletlere karşı küçük çapta saldırılara girişerek güçlü ve disiplinli bir ordu oluşturdu ve 1852’de cihad ilan etti. Putperest Mandingolar’a boyun eğdirdikten sonra Bambara ve Nioro’yu ele geçirdi. Talebe denen öncülerin komutasındaki birliklerle Nijer ve Timbuktu ırmaklarının kaynakları arasında uzanan geniş topraklara da egemen oldu. Böylece birleşik bir devlet haline gelen Tukulor İmparatorluğu’nu kurdu. 1857’de Senegalli bir melez tarafından savunulan Fransız kolonisine bağlı Medine üssüne karşı saldırıya geçti. Senegal Valisi Louis Faidherbe’i güç durumlara düşürerek Fransızlar’ın ilerleyişini durdurdu. Daha sonra Sudan’ a yönelerek Fulani’nın başkenti Hamdallahi’yi ele geçirdi ve Kadiriye tarikatına bağlı kabile şeflerinin çoğunu öldürttü. Ancak kurtulmayı başaran Ba’ Lobbo adlı şefin toparladığı kuvvetlerin kenti geri alması üzerine bozguna uğrayarak kaçmak zorunda kaldı. Sığındığı mağara havaya uçurularak öldürüldü. Kurduğu devlet Fransızlar’ın sürekli saldırılarına yirmi yıl daha karşı koydu.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi