Nizami Gencevi, Genceli Nizami, Kimdir, Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği

Nizamî, Nizami Gencevi, Genceli Nizamî (Asıl ismi İlyas) (Azerbaycan-Gence 1150 ? – Gence 1214)  Şair, İran mesnevi edebiyatının Firdevsî’den sonra en önemli simasıdır.

Eserlerini Farsça olarak yazmış en büyük mesnevî şâirlerinden biri olan Nizâmî Türk asıllı ve sünnî bir ailedendir. Babasının adı Yusuf, annesi Reise hanımdır. İyi bir tahsil gördükten sonra şark dillerini öğrendi, Mahzenül-esrâr (1177) adlı mesnevisi ile genç yaşta ilim ve kültür muhitlerine kendisini kabul ettirdi. Şiirler sunduğu çeşitli padişahlardan ikramlar gördü, fakat hayatının sonuna kadar dervişâne bir tarzda yaşadı. Gence’den hiç ayrılmayan Nizamî, Selçuklu Sultanı II. Tuğrul tarafından ziyaret edildi ve bir kasabanın vergi geliri kendisine bağlandı. Ölünce, defnedildiği yere muhteşem bir türbe yaptırıldı.

Mesnevilerine yüzlerce nazire yazılan ve ölümünden sonra gerek Türk, gerekse İran şâirlerinin bu vadide üstad kabul ettikleri Nizamî, aynı zamanda hamse sahibidir. Hamsesi şu beş mesneviden meydana gelir:
1. Mahzenül-esrâr (1177, 2400 beyit)

2. Husrev ü Şîrîn (1191, 5700 beyit) Selçuklu Sultanı II. Tuğrul’a takdim edilmiştir.
3. Leylâ ve Mecnun (5000 beyit)
4. Heft peyker (1197, 5600 beyit)
5. İskender-nâme (1201 3700 beyit)
6. Divan (20.000 beyit)

Etkiledikleri

Hamsesi ile dünyanın en büyük şâirlerinden sayılan Nizami nin tesiri altında kalan başlıca İran ve Türk şâirleri şunlardır: Husrev, Kâtibî, Hâtifî, Urfî, Nevâî. ve Fuzulî.