Nicolaus Steno Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

STENO, Nicolaus (1638-1686)

Danimarkalı anatomi, jeoloji ve mineraloji bilgini. İçsalgı bezleri, anatomi, fosiller ve katmanlaşma konusundaki çalışmalarıyla tanınır.

Ocak 1638’de Kopenhag’da doğdu, Kasım 1686’da Schwerin’de (bugün DAC’de) öldü. Asıl adı Niels Stensen ya da Steensen’dir. 1656’da Kopenhag Üniversitesi’nde başladığı tıp öğrenimini 1660’tan sonra Amsterdam ve Leiden’de sürdürerek, 1664’te Leiden Üniversitesi’nden doktora derecesini aldı. Kopenhag Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olmak amacıyla yaptığı başvuru geri çevrilinc.e önce Fransa’ ya, oradan İtalya’ya geçip, Floransa Dükü II.Ferdi-nand’ın özel hekimliğini üstlendi. 1672’de, Danimarka Krallık Sarayı’nın çağrısı üzerine yeniden Kopenhag’a döndü ve anatomi çalışmalarına ilişkin bulgularını yayımlamaya başladı. Ancak, din çevrelerinin baskısı nedeniyle, iki yıl sonra ülkesinden ayrılıp yeniden Floransa’ya yerleşti ve o tarihten sonra bilimsel çalışmalarından uzaklaşarak kendini tümüyle dine verdi. 1675’te rahipliğe, 1677’de de piskoposluğa yükseltilen Steno, yaşamının geri kalan bölümünü Katolik Kilisesi’nce görevlendirildiği Kuzey Almanya kentlerinde din kurumlarının yönetimiyle geçirdi.

Amsterdam’da henüz anatomi öğrencisi olduğu yıllarda içsalgı bezleri ve lenf (akkan) sistemini inceleyen Steno, kulakaltı tükürük bezini (parotid) ağız boşluğuna bağlayan ve bugün “Stensen kanalı” olarak anılan parotid kanalını buldu. Vücuttaki tüm sıvıları bir bezin salgısı olarak gören ve içsalgı bezlerince kan dolaşımına akıtılan tüm sıvıları “lenf” terimiyle adlandıran Steno, 1662’de gözyaşı bezlerini ayrıntılı olarak tanımladı, burun mukozasındaki salgı bezlerini buldu. Sonradan ilgisini kalbe ve solunum organlarına yönelterek, göğüs diyaframının ve diğer kasların solunum sırasındaki görevlerini tanımladı, dilin bir kas olduğunu, kasların yapısında atar ve toplardamarlar, lifler, sinir telleri ve zar dokusu bulunduğunu açıkladı. Özellikle kalbin bir kas yapısının tüm niteliklerini taşıdığını belirtmesi önemli bir bulguydu. 1665-1667 arasındaki yılları kapsayan üçüncü dönemde ise çalışmalarının konusu beynin anatomisi, embriyoloji ve karşılaştırmalı anatomiye ilişkindir.

Steno’nun çalışmalarının dördüncü ve son dönemi, kısaca Prodromus adıyla bilinen ve çağdaş jeolojinin temel ilkelerini belirleyen yapıtında özetlenmiştir. İtalya’da bulunduğu sıralar incelediği fosil bir köpekbalığı dişi ile daha iç bölgelerden topladığı bazı fosiller arasındaki benzerlikten yola çıkan Steno, fosillerin o güne değin savunulduğu gibi Tann’mn ilk canlıyı yaratma çalışmalarının başarısız taslakları ya da artıkları değil, geçmiş dönemlerde yaşamış canlı türlerinin toprak altındaki kalıntıları olduğunu öne sürdü. Fosil ile bulunduğu bölge arasındaki ilişkiye dikkati çekerek, bu iki öğenin kabaca aynı yaşta olması gerektiğini belirtti. Ayrıca, Yer katmanlarının üst üste sıralandığını ve en genç katmanın en üstteki olduğunu savunarak, yerkürenin geçirdiği değişimlere göre jeolojik bir tarihlendirmenin yapılabileceğini ilk kez vurguladı. 1669’da, boyutu ve bulunduğu yer ne olursa olsun, bir kristalin yüzeyleri arasındaki açıların değişmediğini gösteren “Steno yasası”nı geliştirerek mineralojiye temel ilkelerinden birini kazandırdı.

• YAPITLAR (başlıca): Observationes anatomicae, 1662, (“Anatomi Gözlemleri”); De musculis et glandulis, 1664, (“Kaslar ve İçsalgı Bezleri Üstüne”); De solido intra solidum naturaliter contento dissertationis prodromus, 1669, (“Doğal Süreçle Katı Bir Maddenin İçine Yerleşen Katilar Üzerine”).

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi