Dünya Edebiyatı

Musannef – İbn Ebi Şeybe Konusu, Özellikleri, Hakkında Bilgi

el-Musannef. Ebû Bekir b. Ebû Şeybe’nin (ö. 235/849) ilk tasnif edilen hadîs kitaplarından olan eseri.

Kaynaklarda es-Sünen fi’l-fıkh, es-Sünen fi’l-fıkh ve’l-hadîs ve el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsar şeklinde geçmekte­dir. Kâtib Çelebi, müellife nisbet edilen ve günümüze ulaşmayan el-Müsned’m de bu eser olabileceğini söylemektedir. Telif tarihi hakkında kesin bilgi bulunmamakla birlikte İbn Ebû Şeybe’nin en önemli hocaları Şerik b. Ab­dullah, Abdullah b. Mübarek, Cerîr b. Abdülhamîd, VeKT b. Cerrah, Süfyân b. Uyeyne ve Yahya b. Saîd el-Kattân gibi muhaddislerin 200 (815) yılından Önce vefat et­tiği dikkate alınırsa onun bu tarihlerde ar­tık ilim tahsilini tamamladığını ve el-Musannef’i de bundan sonra yazmaya baş­ladığını söylemek mümkündür.

İbn Ebû Şeybe, eserinde kendisine ula­şan hadisleri ve bunları açıklayan sahabe sözleriyle tabiîn fetvalarını senedleriyle bir­likte derlemiş, daha sonra bunları kitâb ve bablara göre tasnif etmiştir. Onun mak­sadının fıkıh mezheplerinin henüz teşek­kül etmediği bu devrede hadislerde mev­cut ahkâmı ortaya çıkarmak ve teşrie hiz­met etmek olduğu anlaşılmaktadır. İbn Kesîr’in benzerini kimsenin yazamadığı bir kitap diye övdüğü el-Muşannef, Kütüb-i Sitte’den önceki dönemde telif edilmiş eserler arasında önemli bir yere sahiptir. İbn Hazm, sahih hadis içeren kaynakları sınıflandırırken onu dördüncü tabakada yer alan eserler, Şah Veliyyullah ed-Dihlevî de dörtlü tasnifinde üçüncü tabaka eser­leri arasında zikretmiştir.

el-Muşannef, fıkıh kitaplarındaki ter­tibe göre “Kitâbü’t-Tahârât” ile başlayıp “Kitâbü”l-E?ân ve’1-ikâme, Kitâbü’ş-Şala-vât. Kitâbü’z-Zekât” şeklinde sıralanmak­tadır. Bu tertibiyle sünen kitaplarına ben­zeyen eser özellikle son kısımlarında yer alan “Kitâbü’t-Târîh, Kitâbü’z-Zühd. Kitâ-bü’1-Evâ’iI, Kitâbü’r-Red calâ Ebî Hanîfe. Kitâbü’i-Cemel, Kitâbü’ş-Şıffîn” gibi bö­lümlerle cami” türü hadis kitaplarını andır­maktadır. İbn Ebû Şeybe’ye nisbet edilen Kitâbü’1-îmân ve Kitâbü’1-Edeb gibi müstakil eserlerin. ei-Muşcmnef teki aynı adı taşıyan bölümlerden seçmeler oldu­ğu veya bazı tertip farklarıyla bu bölüm­lerin ayrı rivayetinden meydana geldiği tesbit edilmiştir. Yine müellife ait Kitâ-bü’t-Tânh’in eserin tarih ve megâzî bö­lümlerinin ayrı bir rivayeti olduğu belir­tilmiştir. Bu durum, İbn Ebû Şeybe’nin ayrı birer eseri olarak zikredilen ve gü­nümüze ulaşmayan Kitâbü’l-Evtfü, Ki-töbü’r-Red caJd Ebî Hanîfe, Kitâbü’î-Fiten, Kitâbü’î-Cemel, Kitâbü’ş-Şıffîn adlı eserlerinin de el-Muşannei’teki ay­nı bölümlerin ayrı istinsahı veya rivayeti olabileceği sonucuna götürmektedir.

Eserin kaç bölümden meydana geldiği hususu ihtilaflıdır. Bazı baskılarda “kitâb” diye gösterilen kısımların bir başka baskı­da bab şeklinde geçmesi, ayrıca bölümle­rin sıralanışında nüshalar arasında farklılık bulunması ihtilâfa sebep olmakta, eserin Saîd el-Lehhâm tarafından hazırlanan en yeni neşrinde kırk bir kitâb, 5434 bab bu­lunmaktadır. Rivayetlerin dizilişinde belli bir metot gözetilmemiş, merfû, mevkuf ve maktu hadislere yerine göre babların ba­şında, ortasında ve sonunda yer verilmiş, zaman zaman mürsel, münkatı” ve mu’dal rivayetler de alınmış, ancak eserde mev­zu rivayet bulunduğuna dair kaynaklarda herhangi bir iddiaya rastlanmamıştır.

el-Musannef’te yaklaşık 38.000 rivayet mevcut olup Kemâl Yûsuf el-Hût neşrinde bu rakam 37.943 olarak tesbit edilmiş­tir. Aralarında pek çok mükerrerin de bu­lunduğu rivayetlerin büyük bir kısmı onun yukarıda zikredilen hocaları gibi güvenilir âlimlerden nakledilmiş, daha az nakilde bulunduğu diğer hocalarının da güvenilir sahihleri başta olmak üzere hadis kitapla­rının çoğunda ve İslâmî ilimlerin diğer dallarına ait pek çok eserde el-Musannef’ten iktibas edilmiş rivayetlere yer ve­rilmiş, Buhârînin İbn Ebû Şeybe’den otuz, Müslim’in 1540 hadis naklettiği belirtil­miştir. İbn Ebû Şeybe’nin hadis kabul şartlarına dair bilgi bulun­mamakla birlikte onun kendisinden hadis aldığı hocasının veya nakilde bulunduğu râvinin güvenilir olmasıyla yetindiği, seneddeki diğer râviler ve senedin durumu hakkında araştırma yapmadığı anlaşılmak­tadır.

Eserde dikkat çeken en Önemli husus­lardan biri Ebû Hanîfe ile ilgili bölümdür. Ebû Hanîfe’nin mezhep metoduna karşı olan İbn Ebû Şeybe, bu konudaki muhale­fetini eserinde “Kitâbü’r-Red calâ Ebî Hanîfe” başlığı altında ortaya koymuş ve burada Ebû Hanîfe’nin 124 meselede Hz. Peygamber’den gelen hadislere muhale­fet ettiğini ispat amacıyla 485 rivayet nak-letmiştir. Onun tesbit ve iddialarına Abdülkâdir el-Kureşî, ed-Dürerü’l-münîfe fi’r-red calâ İbn Ebî Şeybe fîmâ evredehû caîâ Ebî Hanîfe .Kasım b. Kutlubpöa el-Ecvibe çan iHirâzâti İbn Ebî Şeybe ‘ala Ebî Hanîfe, M. Zâhid Kevserî, en-Nüketü’t-tarîfe Ü’t-tehaddüş can rudûdi İbn Ebî Şeybe ‘alâ Ebî Hanîfe adıyla reddiyeler yazarak cevap vermiş­lerdir. el-Muşannef’ in bu bölümü Urdu­ca tercümesiyle birlikte müstakil olarak da basılmıştır. Atâullah Şahyâr İbn Ebî Şeybe’nin Ebû Hanîfe’ye İtirazları adlı bir doktora ça­lışması yapmıştır.