Murray Gell-Mann Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi
GELL-MANN, Murray (1929)
ABD’li fizikçi. Temel parçacıkların sınıflandırılması ve yapılarının anlaşılması konusundaki çalışmalarıyla tanınmıştır.
15 Eylül 1929 tarihinde New York’ta doğdu. 1948’de Yale Üniversitesi’nden lisans derecesini, 1951’de Massachusetts Institute of Technology’den doktorasını aldı. 1952’de Chicago Üniversitesi’ndeki Nükleer Araştırma Enstitüsü’nde görev aldı. 1955’te California Institute of Technology’de öğretim üyesi oldu. Bir yıl sonra, profesörlüğe yükseltilen ve halen bu görevde bulunan Gell-Mann 1959’da Nobel Fizik Ödülü’nü kazanmıştır.
Atom çekirdeğinin yapısı incelenirken, 1950’lerde beklenenden çok sayıda çekirdekaltı temel parçacık keşfedildi. K-mezonlar ve hiperonlar gibi niteliği arılaşılmayan ve bu nedenle “garip parçacıklar” adı ile anılan parçacıkların en önemli özelliği, çiftler halinde hızla yaratılmaları, ancak yaratılmalarında geçen süreye oranla çok daha uzun bir sürede bozumcalarıydı. Gell-Mann, Chicago’dayken “gariplik” (strangeness) adını verdiği bir kuvantum sayısını bularak bu olayı açıkladı. Daha sonra, bu yeni kuvantum sayısını çekirdeksel etkileşmelerin elektrik yükünden bağımsız olduğunu belirten eşspin kuvantum sayısı ile birleştirerek, parçacıkları, üçlü temel bir temsil yöntemi olan SU (3) grubunun aracılığıyla sınıflandırmaya çalıştı. 1962’de Buddhacılığın öğretilerinden esinlenerek “sekiz katlı yol” olarak adlandırdığı sınıflandırma yöntemini buldu. Buna göre bilinen parçacıkları, en basit temsil yöntemi olan üçlü temel temsille değil, iki ya da üç temel temsilin çarpımından oluşan sekizli (ve onlu) temsillerle sınıflandırdı. Bu sınıflandırmadaki hücrelerde bir yerin boş kaldığı anlaşılınca Gell-Mann, “eksi omega” adını verdiği bir oarcacığın daha sonra bulunarak bu boşluğu dolduracağını ileri sürdü ve özelliklerini belirtti. Tahmin ettiği özelliklere uyan bir parçacığın 1964’te bulunması, Gell-Mann’ın kuramının fizikçiler tarafından benimsenmesini sağladı ve Gell-Mann’a Nobel Fizik Ödülü bu çalışması nedeniyle verildi.
Gell-Mann 1964’te Zweig ile birlikte SU (3)’ün üçlü temel temsilini, James Joyce’un bir roman kahramanından esinlenerek, “kuvark” olarak adlandırdığı, kesirli yükü olan parçacıklar biçiminde yorumladı. Temel parçacıklar fiziğinde çok kullanışlı olan bu modelin öngördüğü kuvarklar hâlâ gözlenememişse de, ancak kuvarklarm varlığı ile açıklanabilecek pek çok deneysel bulgunun elde edilmesi, dolaylı da olsa model için çok güçlü destek sağlamıştır.
Gell-Mann, 1958’de Feynman ile birlikte bulduğu zayıf etkileşmelerdeki eksense! vektör akım kuramı ile vektör akımının korunma hipotezi, evrensellik hipotezi, akım cebiri gibi çalışmalarıyla temel parçacık fiziğine değerli katkıda bulunmuş, zayıf etkileşmelerin ayar kuramının bulunmasma öncülük etmiştir.
Gell-Mann’ın bir anlamda elementlerin periyodik cetveline benzeyen sınıflandırma sistemi ve kuvark kuramı, sayısı yüzleri aşan temel parçacıkları anlama konusunda atılmış önemli “bir adımdır.
• YAPITLAR (başlıca): The Eightfold Way (Y.Neieman ile birlikte), 1964, (“Sekiz Katlı Yol”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi