Murad bey kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi
Murad bey kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: Dağıstan’da doğup Rusya’nın başkentinde yüksek tahsil yaparken buraya iltica etmiş ve uzun müddet memleketimizin irfan hayatına karışmıştır. Murad Bey bilhassa tarih muallimi olarak hizmetlerde bulunmuştu. Kendisinden evvel, Avrupa tarzında tarih muallimliği eden, hususiyle tarih ilmini yeni usuI dairesinde yazmağa çalışan kimse yok gibiydi. Altı cildden meydana gelen (Tarih-i Umumi) ile bunun bir fezlekesi olan, bir cildden ibaret (Tarih-i Osmani) adlı eseri zamanı itibariyle değerli eserlerdendi. Bunlar memleketimizde ilk tecrübesi icra edilen ta’Iimi (Didactique) eserlerdendi. Murad Bey, Fransız ve Rus menba’larına müracaatla ve hayli emek sarfı ile bu kitabı meydana getirmiştir.
Kitab, uzun bir tedris hayatının mahsulüdür. Binaenaleyh, talebenin, gençliğin terfi (bilgi) seviyesi maddesi nazar-ı dikkate alınarak yazılmıştır.
Murad Bey, memleketinden geldiği vakit, dilimizin hayli acemisi idi.
Bazı hükûmet me’muriyetlerinde, matbuat idaresinde uzun bir zaman «Duyun-ı Umumiye» komiserliğinde, Şura-yı Devlet azalığında bulunmuştu. Duyun-ı Umumiyede iken Maliye Hazinesi Murad Bey’in gayreti ile bir çok hukukunu müdafaa etmiş ve hayli istifadede bulunmuştu.
Gerek Meşrutiyetin ilanından evvel burada, gerek Avrupa’da ve Meşrutiyetin ilanı üzerine yine burada uzun vakitler (Mizan) Gazetesini çıkarmıştı.
Son zamanlarda (Tarih-i Ebu’l-Faruk) ismi ile uzun bir Osmanlı tarihi yazmaktaydı. Bu eserin yedinci cildi neşredilmişti. Bununla beraber silsile tamamlanmamıştı. Bu tarihte Murad Bey’in bir Tarihçiye yakışacak derecede mühim ve derin mütalealarına tesadüf ettiğimiz gibi, pek indi ve şahsi muhakemelere, bil’iltizam aranmış, bulunmuş garip olaylara da tesadüf edilmektedir.
(Huz ma safa da’ma keder) kaidesince bu eserlerin istifadeye uygun kısımları alinir, Diğerleri terk edilir.
Anadoluhisarı’ndaki sahilhanesinde vefat ederek mezkur mahalde hususi kabrine defn edilmiştir.
Kaynak: Osmanlı Müellifleri, Bursalı Mehmed Tahir Bey, Meral Yayınevi, 3. Cilt.