Tarihi Eserler

Mukarnas -Mimari- Nedir, Ne Demek, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Mukarnas. İslâm mimarisinde uygulanan bir geçiş unsuru.

Mukarnes imlâsıyla da yazılan mukarnas kelimesi son döneme ait Arapça, Fars­ça ve Osmanlıca sözlüklerde “kademeli çı­kıntıları olan basamaklı çatma tavan; kub­be; bir başlık türü; rengârenk alacalı işle­me” gibi anlamlarla karşılanmakta, buna mukabil klasik sözlüklerde yer almamak­tadır. Redhause’ta halk arasında kullanıl­mayan ilmî bir tabir olduğu belirtilen ke­limenin Grekçe korönis (korniş) kelimesin­den Arapçalaştırılarak türetilmiş olduğu kabul edilmektedir. Ancak The Encyclopaedio. of islam’da ileri sürülen, kelimenin bir halk tabiri olabileceği görüşü Batı dillerinden türetildiği kabulü ile çelişir ve esasen keli­me halk arasında kullanılmamaktadır. Bu durumda mukarnasın, Batılılaşma hare­ketinin başlarında Bat dillerine ait ilmî te­rimlerin İslâmî terminolojiye çevrilmesi çalışmaları sırasında ve özellikle mimari­nin “Jugendstil art nouveau” tarzının et­kisinde kaldığı dönemde Almanca karniesten türetilmiş olduğu düşünülebilir. Ayrı­ca kelimeyi türeten mimarın bunu Arap­ça’da bir benzerinin bulunduğunu bilme­den yaptığı da söylenebilir. Çünkü klasik Arapça sözlüklerde Osmanlılardın da İranlılar’ın da kullanmadıkları, dolayısıyla söz­lüklerine almadıkları, eskiden beri bilinen başka bir mukarnes / mukarnas kelimesi daha bulunmakta  ve “av şahini atmacası” anlamına gelmektedir.

Petekler dizisi ya da hücreler halinde is­tiflenmiş görüntü veren mukarnas, bulun­duğu yerde hem taşıyıcı hem süsleyici iş­lev gördüğünden statik ve plastik görev­leri birlikte üstlenerek diğer formlara gö­re çok farklı bir özellik taşır. Mukarnas, ge­ometrik bir tasarımın üçüncü boyuta ak­tarılmış bir uygulaması olduğu için ışık gölge oyunlarıyla soyut anlamlara açılabi-len, bu sebeple de görünüş olarak müslüman sanatçının tasvirden uzak duran an­layışına cevap veren bir buluştur. Düz yü­zeylerde olduğu kadar taçkapı ve mihrap kavsaralarında sıkça karşılaşılan bu un­sur, mimari bünyeye bağlı biçimde yapım sırasındaki teknolojik süreçten doğduğu gibi ahşap ya da alçı malzemenin oyula­rak şekillendirilmesiyle de bütün içinden ortaya çıkabilir. Her durumda kullanıldığı yere göre genel üslûba katılımı oldukça zengindir.

Mukarnasın boyut değiştirme imkânları çok yönlü olduğundan yalın diziler halin­de ilerleyen üçgen ya da prizmatik form­lardan teşekkül ettiği gibi içi motif dol­gulu hücreler halinde farklı doğrultularda yayılan, hatta bazı türlerinde damla şek­linde sarkıtlar yaparak plastik etkisi arttı­rılmış örnekleri de vardır. Mukarnas işçi­liği, denediği çeşitlemelere göre pek çok durumda üzerinde yer aldığı yapıyı tarih-lendiren ya da ülkelere göre yapıya kimlik veren özellikler sunar. Mimaride konsol ya da kemer gibi unsurlara göre taşıyıcı ve görsel işlevleri üstlenmekle birlikte yatay ve düşey doğrultuda zengin imkânlarla üretilebilen, özellikle içbükey dönüşlerde, kubbelerin iç yüzeylerinde, sütun başlık­larını kavrayan konumlarda kolayca uygu­lanabilmesi, kısacası bir yüzeyden ötekine geçerken sağladığı akışkan doku üstünlü­ğü mukarnasa bir kullanım rahatlığı ge­tirmiş, geçiş ve dönüş işlevlerini rahatça sağlaması yanında ahşap, tuğla, taş, çini gibi çeşitli malzemeyle üretilebildiği için Orta Asya’dan Endülüs’e kadar genişleyen bir kültür coğrafyasında uzun süre müslüman mimarlara teknolojik bir üstünlük sağlamıştır.