Mukaddime Nedir, Ne Demek, Edebiyatta, Hakkında Bilgi

Mukaddime. İslâm kitap telif geleneğinde eserlerin başındaki önsöz veya girişin adı.

Sözlükte “öne geçmek” anlamındaki ku­düm masdarının “tefti” kalıbından ism-i faili olan mukaddime kelimesinin anla­mından (öne geçen] hareketle ordunun öncü birliğine mukaddimetü’1-ceyş” adı verilmiş, buradan istiare yoluyla kitapların ve ilmî bahislerin başında yer alan önsöz, sunuş ve giriş yazılarına da mukaddime denilmiştir. Arap dilinde mukaddime te­rimi ilk defa “kıyas ve İstidlalde bir çıkarı­mın veya sonuç önermesinin kendilerine dayandığı öncül önermeler kümesinden her biri” karşılığında mantık ilminde orta­ya çıkmış, daha sonra kelâm ilminde ve fı­kıh usulünde kullanılmaya başlanmıştır. Kelimenin “önsöz” veya “giriş” anlamını kazanması bu süreçten sonradır.

Klasik kaynaklarda mukaddimenin “mukaddimetü’l-kitâb” (önsöz) ve “mukaddimetü’l-iüm” (giriş) şeklinde iki kısma ay­rıldığı görülmektedir. Mukaddimetü’l-kitâb mahiyetindeki girişlerde eserin adı, yazılış sebebi, konusu, amacı, önemi, baş­lıca bölümleri ve muhtevası tanıtılır, kime ithaf edildiği belirtilir, telifinde izlenen yön­temden ve karşılaşılan güçlüklerden söz edilir. Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in el-Meselu’s-sâ’ir’i, Safedî’nin el-Vâîî bi’l-vefeyâf, Zemlekânî’nin el-Tihyân fî cümi’l-beyan’ında görüldüğü gibi bazı mukaddime­lerde aynı konuda daha önce yazılmış eser ve kaynakların adları ile bunların eleştiri­leri de yer alır. Mukaddimetü’l-ilimde ise telifin ait olduğu ilim dalının tanımı, konu­su, amacı, yararı gibi temel bilgiler verilir. Bu tür mukaddimeler bazan müstakil bir kitap olacak hacme ulaşabildiği gibi ba­zan bir kitabın ana bölümlerine (bab) ve alt başlıklarına (fasi) “mukaddirnetü’l-bâb” ve “mukaddimetü’l-fasl” diye adlandırılan girişler de yazılmıştır.

TDV İslâm Ansiklopedisi