Muhammed Rıza Şah Pehlevi Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi
Muhammed Rızâ Şah Pehlevi (1919-1980) Pehlevî hanedanının ikinci ve son hükümdarı (1941-1979).
27 Ekim 1919 tarihinde Tahran’da doğdu; Rızâ Şah Pehlevi’nin oğludur. 26 Ocak 1926’da veliaht ilân edildi. 1931 “de gönderildiği İsviçre’de bir kolejde dört yıl eğitim gördükten sonra 1936’da Tahran’a döndü. İki yıl devam ettiği Tahran’daki askerî akademiyi bitirince 1938’de ordu müfettişliğine getirildi. 1939’da Mısır Kralı I. Fuâd’ın kız kardeşi Fevziye ile evlendi. 25 Ağustos 1941’de İngiliz ve Rus kuvvetleri İran’ı işgal edince Rızâ Şah’ın Alman yanlısı olduğundan endişe duyan Rusya ve İngiltere onun oğlu lehine tahttan çekilmesini sağladılar. Meclis, Rızâ Şah’ı Güney Afrika’ya sürgüne yollamasının ardından yerine Muhammed Rızâ’yı getirdi [Eylül 1941] Suçlular için af çıkaran Muhammed Rızâ, siyasî partilerin kurulmasına izin vererek ülkede çok partili hayati başlattı. II. Dünya Savaşı sırasında İran topraklarını İngiltere ve Rusya’nın kullanımına açtı. 1943 yılında savaşın seyrini değiştiren Önemli kararların alındığı Tahran Konferansı’na ev sahipliği yaptı ve Franklin D. Roosevelt, Stalin, Winston Churchill ile görüşme fırsatı buldu. Ulemânın etkisini azaltan babasının aksine güçlenen dinî kurumların politika ile uğraşmasını engelleyemedi ve 1943 seçimlerinin ardından muhafazakâr ağırlıklı bir meclis ortaya çıktı. 1945te Azerbaycan, ertesi yıl Kürdistan eyaletlerinde Sovyetler Birliğî’nin desteğiyle ayaklanmalar oldu. Ancak 1946’da Sovyet güçlerinin çekilmesi üzerine İran kuvvetleri kontrolü ele geçirdi. 1947 yılına gelindiğinde Muhammed Rızâ bütün İran’da otoritesini sağlamış bulunuyordu. Fakat savaş sonrası durumun getirdiği sosyal ve ekonomik sıkıntılar muhalefetin güçlenmesine yol açmış, bu da iktidarının zaman zaman sarsılmasına sebep olmuştur.
1949’da Muhammed Rızâ, anayasa İran asıllı olmayan birinin tahta vâris olmasına izin vermediği için, kendisinden Şahnâz adlı bir kız çocuğu bulunan Kraliçe Fevziye’den ayrıldı. 1951 ‘de Bahtiyarı kabilesinden Süreyya ile evlendi. Kraliçe Süreyya’dan çocuğu olmayınca Mart 1958’-de ondan boşandı ve Aralık 1959’da Tebrizli bir aileye mensup Farah Dîbâ ile evlendi. 1960’ta oğlu Prens Rızâ dünyaya geldi. 1967’de anayasada yapılan bir değişiklikle vârisi yirmi yaşına ulaşmadan kendisinin ölümü halinde kraliçeye şah vekili olarak hareket etme izni verildi.
1943-1953 yıllarında şahla, Muhammed Musaddık’ın etkisi altında bulunan meclis arasında otorite mücadelesi devam etti. Şubat 1949’da Şah Rızâ kendisine yapılan başarısız bir suikast girişiminin ardından sıkıyönetim ilân etti ve suikastı düzenlediğinden şüphelendiği komünist Tudeh Partisi’ni kapattı. Yaşanan gerginlikler terör eylemlerini yoğunlaştırdı ve Başbakan Ali Rezmârâ öldürüldü. Bunun üzerine başbakan olan ulusal cephenin lideri Muhammed Musaddık İngiltere karşıtı bir siyaset izlemeye başladı ve parlamentodan Anglo-İran Petrol Şirke-ti’nin millileştirilmesi yönünde bir karar çıkarttı. Ancak millîleştirme hareketi, dünya petrol piyasasını ellerinde tutan büyük şirketlerin boykotu sebebiyle satış yapılamadığı için başarısızlığa uğradı; ülke çeşitli siyasî ve iktisadî zorluklarla karşılaştı. Şah bunun üzerine 13 Ağustos 1953’te Musaddık’ı görevden alarak yerine General Zâhidryi getirdi. Fakat halkın desteğini sağlayan Musaddık direnince gelişen olaylar neticesinde üç gün sonra Süreyya ile birlikte önce Bağdat’a, ardından Roma’ya kaçmak zorunda kaldı. Şah taraftarlarıyla Musaddık ve Tudeh Partisi taraftarları arasında başlayan iç savaş. Amerikan Merkezî İstihbarat Ör-gütü’nün desteğini alan şaha bağlı kuvvetlerin liderliğini yapan General Zâ-hidrnin duruma hâkim olmasıyla sonuçlandı. 22 Ağustosta geri dönen Muhammed Rızâ, kısa zamanda diktatörlüğe kayan yeni bir İktidar dönemini başlatıp Musaddık’ı ve önde gelen diğer muhaliflerini tutuklattı. Sıkıyönetim ilân ederek birçok alanda özgürlükleri kısıtladı.