Tarihi Şahsiyetler

Muhammed bin Mahmud Kimdir, Hayatı, -Irak Selçuklu Sultanı- Hakkında Bilgi

Ebû Şücâ’ es-Sultânü’l-a’zam Gıyâsü’d-dünyâ ve’d-dîn Muhammed b. Mahmûd b. Muhammed Tapar b. Melikşâh es-Selcûkî (ö. 554/1159) Irak Selçuklu hükümdarı (1153-1159).

Rebîülâhir 522’de [Nisan 1128] doğdu. Sultan Mahmûd b. Muhammed Tapar’ın oğludur. Çocuk yaşta kardeşi Melikşâh ile birlikte, atabeg unvanıyla bu iki kardeş adına Fars bölgesini yöneten ve onlara dayanarak Sultan Mes’ûd b. Muhammed Tapar’a karşı isyanlar çıkaran Boz-aba’-nın (Boz-apa) denetimine girdi. Boz-aba, 540’ta (1145| Sultan Mesud’a karşı Arrân ve bazı Azerbaycan yörelerinin hâkimi Çavlı Candar ile bir antlaşma yaptı. Buna göre Boz-aba. Çavlı istediği takdirde Me­lik Muhammed’i ona götürecekti. İki yıl sonra müttefikleri Emîr Abdurrahman b. Togayürekile Emîr Abbas’ın öldürüldüğü­nü duyan Boz-aba, Muhammed ve Me-likşah’ı, bir rivayete göre ise yalnız Mu­hammed’i İsfahan’da tahta oturttu. Ar­dından onlarla birlikte Hemedan üzerine yürüdü. Hemedan yakınlarındaki Karategin çayırında yapılan savaşta Boz-aba-nın Sultan Mesud’a yenilip öldürülmesi üzerine iki kardeş savaş meydanından uzaklaştı (542/1147). Bu olaydan sonra Sultan Mesud yeğeni Muhammed’i çağı­rarak kızıyla evlendirdi ve veliaht ilân edip Hûzistan’a tayin etti. Ertesi yıl Sultan Me­sud’a itaatten ayrılmış olan Şemseddin İldeniz, Kaymaz, Korkut, Torumtay gibi emirler Muhammed’i başlarına geçirip Bağdat’a geldiler. Ancak Halife Muktefî-Liemrillâh onlara şehrin kapılarını açma­dı. Emirler Sultan Mesud’un gelmekte ol­duğunu duyunca dağıldılar. Hûzistan’a dönen Muhammed’in bu yanlış hareketi veliahtlığı kardeşi Melikşah’a kaptırma­sına sebep oldu. Sultan Mesud’un ölümü üzerine [1 Receb547/2 Ekim 1152] Bey­lerbeyi Has Beg, Melikşah’ı Selçuklu tah­tına çıkarınca Melikşah devlet işlerini ona bıraktı. İki yıl sonra Has Beg’in teklifiyle yerine kardeşi Muhammed’in geçirilme­sine karar verildi. Hemedan Kalesi’ne ka­patılan Melikşah [Şevval 547 / Ocak 1153] Hûzistan’a kaçtı ve tahtı ele geçirmek için hazırlanmaya başladı. Sultan Muhammed, Atabeg Ayaz’ı bir orduyla Hûzistan’a gönderip kardeşinin tahtı ele ge­çirme teşebbüsünü neticesiz bıraktı.

Muhammed’in Emîr İl Kavşutve diğer bazı kumandan ve devlet adamlarının yönlendirmesiyle Has Beg’i öldürtrnesi tepkiyle karşılandı. Bu yüzden Merâga emîri Ahmedîlîler’den Nusretüddin Has Beg ile Arrân ve Azerbaycan hâkimi Şem-seddin İldeniz Muhammed’in hükümdar­lığını tanımadılar. Şemseddin İldeniz ve diğer emirler, Hemedan’a giderek amca­sı Sultan Sencer’in veliahdı olduğu halde bundan faydalanamayan Muhammed Tapar’ın oğlu Melik Süleyman Şah’ı tahta çıkardılar. Vezirliğine Sultan Mesud’un ve­zirini, emîr hâcibliğe de Alp Argun’u ge­çirmeye karar verdiler. Görevini kaybede­ceğini öğrenen emîr hâcib Hârizmşah Yû­suf, Süleyman’a emîrlerin kendisini tu­tuklayacağını bildirdi. Süleyman da hazi­nedeki parayı alarak yakınlarıyla birlikte Hemedan’dan ayrıldı. Süleyman’ın sultan­lığı yirmi yedi gün sürdü.