Muhammed Ali Terbiyet Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

Muhammed Ali Terbiyet (1875-1939) Azerbaycanlı devlet adamı ve yazar.

Tebriz’de doğdu. Tanınmış bir aileye mensuptur. Babası Mirza Sâdık Han’ın so­yu Afşarlılar’dan Nâdir Şah’ın (1736-1747) münşî ve vak’anüvisi, Târih-i Cihângü-şâ-yı Nâdirinin yazan Türk asıllı Mehdî Han’a ulaşır. Muhammed Ali öğrenimi sı­rasında özellikle tabiat bilimleri, mate­matik ve astronomiye ağırlık verdi. 1893-1895 yılları arasında Tebriz’de Muzafferi Medresesi’nde öğretmenlik yaptı. Daha sonra bir grup arkadaşıyla birlikte burada Terbiyet Medresesi’ni kurdu. Bu okul kapanınca bir süre Lokmâniyye Medrese­si’nde astronomi, coğrafya ve edebiyat okuttu. Kardeşi Mirza Ali Muhammed Han ile birlikte açtığı kitabevi çok geçme­den Meşrutiyet yanlılarının toplantı yeri haline geldi. Bu arada Seyyid Hasan Taki-zâde, Seyyid Hüseyin Adalet ve Yûsuf Han İ’tisâmülmülk gibi meşrutiyet hareketi­nin önde gelenleriyle birlikte İran’da ilk ilmî dergi olan Gencîne-i Fünûn’u çıkar­d.[Ocak 1903-Ocak 1904] Meşrutiyet’in ilânından bir yıl önce yine başta Takizâde olmak üzere bir grup aydınla birlikte Mı­sır’a gitti ve orada Kemâl gazetesinin neşrine katkıda bulundu (1905). 1906’da I. Meşrutiyet’in ilânından rahatsız olan Muhammed Ali Şah 1908’de meclisi ka­patıp anayasayı ilga edince buna karşı direnen Tebriz’deki gizli örgütün üyeleri arasında Muhammed Ali Terbiyet de var­dı. Burada haftada iki gün yayımlanan ve sadece yirmi beş sayı çıkan İttihâd adlı bir dergi neşretti. Ancak karışıklıkların devam etmesi sebebiyle bir süre sonra yurt dışına çıkan Muhammed Ali İstan­bul’a gitti ve başta Almanya olmak üze­re Avrupa ülkelerini gezdi, İngiltere’de Edvvard Granville Brovvne ile tanıştı. Kü­tüphanelerde İran tarihi ve kültürüyle il­gili eserleri inceledi. I. Dünya Savaşı’nda İran’ı Rus işgalinden kurtarmak amacıyla Berlin’de kurulan komiteye katıldı. İran’a döndükten sonra 1921 ‘de Doğu Azerbay­can Millî Eğitim müdürlüğüne getirildi ve 1925 yılına kadar bu görevde kaldı. Bu sırada Gencîne-i Maârif adlı aylık bir dergi çıkardı; ayrıca Mecma-i Edeb adıyla bir edebiyat cemiyeti kurdu. Çalıştığı ye­rin bir odasını kütüphane haline getirdi ve bugün kendi adıyla anılan kütüphane­nin çekirdeğini oluşturdu. Aralarında kız okulları da bulunan birçok tesisi eğitime açtı. 1927’ye kadar Gîlân Millî Eğitim mü­dürlüğünde bulundu. 1928-1930 yılları arasında Tebriz belediye başkanlığı yaptı. Onun zamanında Tebriz’de önemli imar faaliyetleri gerçekleştirildi. Daha sonra birkaç dönem milletvekilli seçilen Muhammed Ali Tebriz’de öldü.