Filozof Biyografileri

Mugalata Nedir, Ne Demek, Mantık Terimi Hakkında Bilgi

Mugalata. Yanıltma amacıyla yapılan ve sonucu çelişik olan kıyas anlamında mantık terimi.

Sözlükte “yanılmak, hata etmek” anla­mındaki galat kökünden türetilen mu­galata (safsata). terim olarak mantık hi­lelerini kullanıp dil cambazlığı yaparak muhatabı yanıltma, safsata, demagoji mânasına gelmektedir. Konuşma veya tartışma esnasında muhatabı yanıltıp ha­ta yapmasına veya yanlış bir fikri benim­semesine sebebiyet verme yönünde her dil ve kültürde geliştirilmiş bazı yöntem­ler bulunmakla birlikte mugalatanın bir mantık terimi şeklinde literatürde yer al­masının tarihi eski Yunan’a kadar gitmek­tedir. Milâttan önce V-IV. yüzyıllarda Yunanistan’da sofist denen bazı kişiler şe­hirleri dolaşarak para karşılığında halka hitabet dersi veriyorlardı. Hitabette amaç ikna etmek olduğundan bu konuda man­tık hileleri ve kelime oyunlarıyla muhata­bın nasıl aldatılıp ikna edileceğinin, eğer konu diyalektik ise değişik taktiklerle hasmın savunduğu tezin nasıl çürütülüp onun küçük düşürüleceğinin yollarını ve yöntemlerini öğretiyorlardı. Böylece dil ve mantık hilelerine dayanan safsata diya­lektiğin bir türü haline gelmiştir. Bu tek­nikleri öğrenenler yanlışı doğru, doğruyu yanlış diye gösterip toplumun kargaşaya sürüklenmesine sebep olabiliyorlardı. Es­ki Yunan’ın üç büyük filozofu Sokrat, Eflâ­tun ve Aristo, giderek bilgelik iddia eden sofistler zümresiyle mücadele etmek zo­runda kalmış, hatta Aristo, sekiz kitaptan meydana gelen mantık külliyatının altıncı kitabını bu konuya ayırarak eserine So-phisticiEJenchi sofistik delillerin çürütülmesi adını vermiştir. İslâm mantıkçı­ları bunu Tebkîtü’s-sûfist&iyyîn, Şmâca-tü’l-muğüHtîn ve er-Red ‘oJe’s-sûfisfd’î şeklinde adlandırmış, yanıltma ve aldat­mayı amaçlayan bu tür akıl yürütmeyi de “el-hikmetü’l-mümevvihe” (aldatan hikmet) olarak nitelemişlerdir.

Mugalata onur kırıcı ve ahlâkî bir zaaf sayılsa da özellikle siyasal ve ideolojik tar­tışmalarda sıkça başvurulan bir yöntem­dir. İbn Sînâ’ya göre mugalata yapanlar amaçları bakımından üç kategoride de­ğerlendirilebilir.

1. Amacı doğruya ulaş­mak olduğu halde dil ve mantık kuralla­rını yeterince bilememekten dolayı yan­lışlık yapıp çelişkiye düşenler,

2. Hasmı yanıltarak tartışmada yenik düşürmek için aldatıcı dil ve mantık oyunlarına başvu­ranlar.

3. Sırf bilgiç görünmek düşünce­siyle demagoji ve mugalata yapanlar.