Müeyyed Ayaba Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi

Müeyyed Ay-aba (ö. 569/1174) Büyük Selçuklu emirlerinden.

Selçuklu Hükümdarı Sultan Sencer’in emirlerinden olan Müeyyed Ay-aba’nın (apa) gerçek adı ve hangi Türk kavmin­den olduğu bilinmemektedir. Belh Valisi Kamaç’ın Oğuzlar tarafından öldürülmesi­nin ardından Sultan Sencer’i Oğuzlar üze­rine yürümeye tahrik edenlerden biri ol­duğu kaydedilmektedir. Sultan Sencer’în Oğuz seferinde yenilip esir düşmesinden son­ra Müeyyed Ay-aba da diğer birçok Sel­çuklu emîri gibi Nîşâbur taraflarına çekil­di. Oğuzlar’ın Merv’e girip şehri yağmala­dıkları bu dönemde emîrler Sencer’in ye­ğeni Süleyman Şah b. Muhammed Tapar’ı Nîşâbur’da Selçuklu tahtına çıkardılar ve onu Merv’e yürümeye teşvik ettiler; amaç­ları Sencer’i kurtarmaktı. Ancak askerleri Oğuzlar’ı karşılarında görünce kaçtılar. Mü­eyyed Ay-aba ve diğer emîrler ilk teşebbü­sün ardından Karahanlı Muhammed Han’ın oğlu ve Sencer’in yeğeni Mahmud’u hü­kümdar ilân ettiler. Mahmud Han, Süley­man Şah gibi zayıf bir şahsiyet olduğu için iktidar Müeyyed Ayaba’nın eline geçti. Bir rivayete göre Müeyyed Ay-aba’nın, Oğuz­lar Belh önlerinde iken Sultan Sencer’i ko­rumakla görevli nöbetçileri iktâlar vaad ederek kandırıp sultanı kaçırdığı, diğer ri­vayete göre ise Sencer’in kaçmayı başa­rarak Tirmiz’e ulaştığı, bunu duyan Mü­eyyed Ay-aba’nm Nîşâbur’dan onun yanı­na geldiği kaydedilmektedir (551/1156). Müeyyed Ay-aba, Sultan Sencer’in kur-tuluşuyla ölümü arasında geçen yedi aylık sürede Nîşâbur’u vali olarak idare etti. Sultan Sen­cer’in emirlerinden birçoğu Ay-aba’nm yük­selmesini çekemeyip ona karşı cephe al­dı. Bunlardan biri olan ve emrinde 10.000 atlı bulunan İnak Müeyyed Ay-aba’ya yenilip Mâzenderan melikine sığın­dı. Daha sonra onun yardımıyla kalabalık bir kuvvet toplayarak Müeyyed Ay-aba’-nın karşısına çıktıysa da yine bozguna uğ­radı. Aynı yıl Herat’ı ele geçirmiş olan Emîr Sungur el-Azî-zfnin Mahmud Han’ı metbû tanımaması üzerine Müeyyed Ay-aba Herat’a yürüyüp Türklerin yardımıyla şehre hâkim oldu. Oğuzlar’la mücadelesini sürdüren ve onları yenip Merv’e giren Müeyyed Ay-aba gani­metle Serahs’a döndü. Bu başarı üzerine Mahmud Han ve Müeyyed Ay-aba, Oğuz­lar’ı tamamen kontrol altına almaya karar verdiler. Ancak üç gün boyunca devam eden savaş sonunda yenilgiye uğradılar.

Bu dönemde Müeyyed’in Mahmud Han ile arası açıldı ve Horasan’a gidip Habû-şân’da bir hisara yerleşti. Bunu haber alan Oguzlar’ın kaleyi kuşatmaları üzerine Nî-şâbur’a kaçtı. Burada etrafına toplanan askerlerle tekrar eski kuvvetini kazanmaya başladı. Bu sırada Mahmud Han ile Oguz­lar’ın Nîşâbur’a yaklaştıklarını öğrenince Kuhistan eyaletindeki Havâf a gitti. Onun Nîşâbur’dan ayrılmasının ardından Şâfifler’-le Alevîler birbirleriyle kanlı bir mücadele­ye giriştiler. Alevîler’in nakîbinin Nîşâbur’a hâkim olması üzerine Şâfiîler’in reisi Mü-eyyed el-Muvaffaki, Müeyyed Ay-aba’nın yanına giderek Alevîler’den şikâyette bu­lundu. Bunun üzerine Ay-aba Nîşâbur’u kuşattı ve ele geçirdi. Bu dönemde Mü­eyyed Ay-aba’nın kuvveti ve geliri arttı. Beyhak yöresindeki Hüsrevcird Kalesi’ni aldıktan sonra Herat’a yürüdüyse de ba­şarılı olamadı. Buna karşılık Kuhistan eya­letindeki Kündür şehrini ele geçirdi.