Müdafaa i Hukuk Nedir, Cemiyetleri, Amaçları

Mondros Mütarekesi’nin imzalanışından sonra Anadolu’ya çıkan işgalcilere karşı, işgal ertesinde Anadolu’da çeşitli isimler altında başlayan silâhlanma ve örgütlenme hareketini halkı mücadeleye hazırlamış ve bir yandan mücadele bilincini yaratırken bir yandan da bunun maddî kaynaklarını sağlamağa öncülük edecek derneklerin kurulmasına girişildi. Bunlar bir haksızlığa karşı direnme amacı güttüğü için Müdafaai Hukuk, Reddi İlhak, Muhafaza-i Hukuk gibi isimlendiriliyordu.

Müdafaa-i Hukuk cemiyetleri 1919 Mayıs’ı başlarından itibaren hızla artmağa başlamıştı. Bunlar bölge bölge kongreler düzenliyorlar ve bu kongrelerde alınan kararlar henüz örgütlenme aşamasına gelmemiş bölgelere örnek oluyordu. Erzurum’da Vilâyatı Şarkiye Müdafaa-i Hukuku Milliye Cemiyeti kongresinin toplanması, bunu Sivas Kongresi’nin izlemesi ve burada dağınık Müdafaa-i Hukuk derneklerinin tek isim altında ve tüm Anadolu’yu kapsayacak biçimde örgütlenmesine karar verilmesi kısa sürede Anadolu’nun her yanında tek bir sivil kurtuluş örgütünün yaygınlaşmasını sağladı. Artık her yanda Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti şubeleri vardı ve kısaca Müdafaa-i Hukuk diye anılan dernekler Millî Mücadele’yi yürüten dar amaçlı bir siyasî örgüt gibi çalışıyor, liderin emirlerine göre hareket ediyor, bu derneklerin baştaki yürütme kurulu niteliğindeki Heyeti Temsiliye’nin başkanı Mustafa Kemal İstanbul’da kurulacak hükümetin millî istekleri karşılamağa yeterli olması gerektiği işaretini verince yurdun her tarafındaki Müdafaa-i Hukuk dernekleri Meciisi Mebusan’a aynı yönde telgraflar yağdırıyordu.

Müdafaa-i Hukuk örgütü Kurtuluş Savaşı’nın sonuna del görevini tam bir başarıyla yerine getirdi. Hattâ savaşın henüz sona ermediği sırada Millet Meclisi’nde Mustafa Kemal’e karşı muhalefet grupları kurmağa kalkışanlar liderin etrafında da bir Müdafaa-i Hukuk Grubu’nun oluştuğunu görmüşlerdi. Daha sonra Mustafa Kemal Halk Fırkası (sonradan CHP) adıyle bir siyasi örgüt kurmağa karar verdiğinde Meclis’teki Müdafaa-i Hukuk Grubu bunun çekirdeğini, Anadolu’daki şubeleri de parti örgütünü oluşturmuştur.