Mu­hammed Kadri Paşa Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

Mu­hammed Kadri Paşa (ö. 1306/1888) Kanunlaştırma alanındaki çalışmalarıyla tanınan Mısırlı hukukçu ve devlet adamı.

1237’de (1821-22) Yukarı Mısır’daki Mellevî’de doğdu. Mısırlı bir anne ile Ana­dolu’dan göç etmiş bir babanın (Kadri Ağa) çocuğudur. İlk öğrenimini bu şehir­de yaptı. Ardından Kahire’de Rifâa Râfi” et-Tahtâvî’nin müdür olduğu Yabancı Dil­ler Okulu’na devam etti ve Fransızca öğ­rendi. Bu okul, özellikle Fransız kanunla­rının ve hukuk kitaplarının Arapça’ya ter­cüme edilmesinde önemli bir rol üstlen­mişti. Muhammed Kadri mezun olduk­tan sonra aynı okulda yardımcı mütercim olarak göreve başladı. Tercüme faaliyet­lerini Maliye Nezâreti’ndeki mütercim­liği sırasında da sürdürdü. Bu arada hukuka ilgi duyarak Ezher’de İslâm hukuku derslerine devam etti. Kavalalı İbrahim Paşa kumandasındaki Mısır ordusu Suri­ye’de yönetimi ele geçirince Şam’a vali tayin edilen Şerif Paşa kâtip olarak onu da yanında götürdü. Buradan İstanbul’a gidip bir süre kaldı ve daha sonra Kahire’ye döndü. Mustafa Fâzıl Paşa Medre-sesi’nde Arapça ve Türkçe hocalığı yap­tı. Ardından Hidiv İsmail Paşa tarafından oğlunun mürebbîliğine getirildi. Onun üstlendiği görevler arasında Hariciye Ter­cüme Kalemi reisliği de vardır. Öğret­menliği sırasında çeşitli alanlarda kitap­lar yazdı ve Arapça-Fransızca sözlükler hazırladı.

Kadri Paşa, şer’iyye mahkemelerinin yanı sıra Batılılaşma akımının etkisiyle kurulan mahkemelerin kanunlarını hazır­lama işinde de çalıştı. Hidiv İsmail Paşa döneminde başlayan bu faaliyet sırasında belli başlı Fransız kanunları Arapça’ya çev­rildi. “Code Civile”in Arapça’ya tercümesi Rifâa Bey’e, ceza kanununun tercümesi de Muhammed Kadri’ye verildi. Mu­hammed Kadri bu görevinin yanı sıra Fransız medenî kanununun tercümesin­de de Rifâa Bey’e yardımcı oldu. Bu ara­da Fransa’dan alınan kanunlarla İslâm hu­kuku hükümlerinin uzlaştırılması proble­miyle de ilgilendi. Tatbîku mâ vücide ti’l-Kânûni’l-medenî mutâbıkan li-mez-hebi Ebî Hanîîe adıyla bir kitap yazdı. Bu faaliyetle­riyle önemli bir hukukçu olarak öne çıkan Muhammed Kadri karma istînaf mahke­mesi hâkimliğine getirildi ve Adliye nazı­rı oluncaya kadar bu görevde kaldı. 1299 (1882) yılındaki Urâbî Paşa isyanının ar­dından Hidiv Tevfik Paşa döneminde ku­rulan Şerif Paşa hükümetinde Adliye nâ­zın, dördüncü Şerif Paşa hükümetinde önce Maarif, ardından tekrar Adliye nâzın oldu. Adliye nâzın iken yeni mahkemeler­le [el-mehâkimü’l-ehliyye] ilgili kanunla­rın hazırlanmasına katkıda bulundu. Mı­sır medenî, ticaret ve ceza soruşturmala­rı kanunları ile Mısır’ın ilk anayasasının hazırlanmasına iştirak etti. Ardından emekliye ayrıldı. Son dönemlerinde göz­leri artık görmeyen Muhammed Kadri Paşa 17 Rebîülevvel 1306’da [21 Kasım 1888] vefat etti.