MOTİVASYON

 

Kelime anlamıyla motivasyon,
motive etmek, yani sevketmek ve harekete geçir­mek, bir şeye neden olmak
demektir. Hare­kete geçiren şey ise “motiv”dir. Bu anlam­da, tepki
doğuran her uyarıcı bir moüvdir ve her tepki herhangi bir iç veya dış uyarımı
iz­lediğine göre, her davranış motive edilmiş demektir. Bununla birlikte
motivasyon kavramı, yalnız İç kontroller bulunduğu za­man kullanılır. Dış
uyarıcıların kontrolü al­tında bulunan hücre, hücre grupları veya or-ganizmin
otomatik olarak yaptığı tepkiler­de, yani tropizm’le ilgili davranışlarda mo­tivasyon
terimi kullanılmaz. Sözgelimi, göz bebeğimizin ışığa karşı tepki yaparken
refleks olarak kasılmasına, motive edilmiş­tir denmez. Tropizmle ilgili
tepkilerle ref­leks tepkilerde, organizmalar kukla gibi ha-

reket ederler; onları
harekete geçiren şey kendi iradeleri değil, aksine kendilerinde bulunan
organlar ve tepki esnasında etki eden dış kuvvetlerdir.

Aşağı organizmalardan
üstün organiz­malara doğru yükseldikçe kukla benzeri davranışlar yavaş yavaş
ortadan kalkar. Üs­tün organizmaları yönlendiren şey yalnızca veya özellikle
dış uyarıcılar değildir. Bu or­ganizmalar fizyolojik durumların değişme­siyle
ve önceki yaşayışların sinirlerde bı­raktığı izlerle yönetilirler. Öyle ki,
hayva­nın susamış olduğunu bilmedikçe, Önünde­ki suyu içip içmeyeceğini veya
çocuğun ateş hakkındaki görgüsünü bilmedikçe ate­şe yaklaşacağını veya ondan
kaçacağını kestirmek güçtür.

Motivasyon
psikjlojisi, kökleri fizyolo­jik şartların değişmesinde ve önceki yaşa­yışları
olan iç kontrolleri inceler; gidişin iç kaynaklarını veya davranışın ana
kaynakla­rını araştırır. Başka bir açıdan bakıldığı tak­dirde, insanlardaki
motivasyon psikolojisi­nin amacı, neden insan gibi davrandığımızı keşfetmektir.

Anlaşılacağı üzere
mou’vlcr, gözlcmlc-nebilen davranıştan anlaşılır veya bu davra­nışa dayanarak
sonuç elde edilir. Biz moliv-İcri doğrudan gözlemlemeyiz. Bu, bir fizik­çinin
çekim kuvvetini doğrudan gözlemle­mesine benzer. Fizikçi yalnızca aynı ilkeye
(yani yere doğru gilme eğilimine) dayanan çeşitli fenomenleri gözlemler ve bu
eğilime çekim adını verir. Tıpkı bunun gibi, biz de değişik davranış türlerini
gözlemleriz ve bütün bu davranış türlerinde ortak olan yö­nün, bunların asıl
olarak organizmanın, sonra da dış uyarıcıların kontrolü altında ol­duğunu
görürüz. İç kontrolü ifade etmek için motivasyon kelimesi kullanılır. Bundan
başka çeşitli moüvlcre davranış deği­şiklikleri deriz. Eğer organizmanın
faaliyeti yiyeceğe doğru yönelirse açlık, suya doğru yönelirse susuzluk moüvi
bulunduğunu çı­karırız. Bu arada, birbirinden farklı birçok davranışların aynı
şekilde motive edildiği çok görülür. Örnek olarak, kendini göster­mek isteği
ile motive edilen bir kişi, spor yapmak, zengin olmak, kitap yazmak veya başka
bir şey yapmakla bu isteğini ifade eder. Bu gibi durumlarda moüvin ne oldu­ğu,
davranışa bakılarak anlaşılır.

Birbirinden farklı
olan motivlcrin aynı tepki türünü doğurduğu da çok olur. Örnek olarak bir
cinayeti ele alalım: Bunun sebebi hiddet, korku, tamah, şehvet, hırs ve benze­ri
şeyler olabilir. Gerçek nedenin bulunabil­mesi İçin, suçlunun diğer
davranışlarını, kendi ifadesini ve yaşamöyküsünü incele­mek gerekir.

(SBA) Bk. Dürtü, Güdü