Modern Toplum’un Özellikleri

Geleneksel toplum tipine nisbetle oldukça değişik ve karmaşık bir yapı arzeden teknolojik toplum veya modern sanayi toplumunda her şeyden önce teknik son derecede gelişmiş olup; orada insan, tabiî çevresi içerisinde yaşadığı geleneksel toplumdan farklı olarak teknik bir çevrede yaşamakta; daha doğrusu modern sanayi toplumu insanla tabiat arasında makinalar, karmaşık teknikler, bilgiler, fabrikasyon eşyalar vs.den oluşan bir ağ örmektedir. Aletten makineye, el işçiliğinden makineleşmeye geçişle karakterize olan sanayi devriminin oluşturduğu bu yeni teknolojik çevrede insan, adetâ tabiatı kendi ihtiyaçları, arzuları ve ihtiraslarına tabî kılmak eğilimindedir. Makine, elektirik, elektronik ve nükleer enerjilerin kullanılması sayesinde, gayet yüksek bir üretkenlikle karakterize olan modern sanayi toplumunun iktisadı, bir üretim ekonomisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Teknolojinin yanı sıra bü¬yük kapitallerin yatırımı, işbölümündeki artış ve nihayet el işçiliğinin zıraattan ticaret ve endüstriye kayması vs. nedenlerle üretim hızındaki bu yüksek düzey, aynı za¬manda hem yeni ürünlerin üretimini hem de yeni pazarları gerektirmektedir. Zira, şayet geleneksel toplumu tehdit eden şey kıtlık tehlikesi ise, modern sanayi toplumu da aşırı üretimin tehdidi altında bulunmaktadır. Öte yandan, geleneksel toplumda aile bizzat kendi eliyle ürettiğini tüketir ve böylece hem üretici ve hem de tüketici olurken, modern sanayi toplumunda genellikle aile artık sadece bir tüketim ünitesi durumunu almaktadır. İşçi, çoğunlukla kendisinin hiç tanımadığı bir pazar için üretmektedir. İş yeri ile ikâmet yeri birbiriden tamamen ayrıdır. Sanayie dayalı ekono¬miyi karakterize eden en önemli husus¬lardan biri de, orada tüketim ihtiyaçlarının esnekliği ve sürekli artışıdır.
Modern sanayi topumunun sosyal organizasyonu da çok karmaşık bir yapıya sahiptir. Aile, akrabalık ve yaş grupları gibi unsurlar varlıklarını sürdürmekle birlikte eski fonksiyonlarının bir kısmını kaybetmişler ve yeni fonksiyonlar üstlenmişlerdir. Modern sanayi toplumunun sosyal organizasyonuna yeni meslekler ve bunlarla ilgili teşekküller, sosyal sınıflar, dernekler, sendikalar ve öteki menfaat grup ve kuruluşları dâhil olmuş ve böylece sosyal organizasyon içinde akrabalığın yerini, uzmanlaşmış ekonomik, siyasî, hukukî, vs. teşekküller almıştır.
Gerçekte, modern sanayi toplumunun sosyal organizasyonu öylesine karmaşık bir yapıya bürünmüştür ki, onun tam bir tasvirini sunmak oldukça güçtür. Bu nedenle bu toplum tipini birçok sosyolog “karmaşık toplum” şeklinde adlandırmayı tercih etmektedir. Teknolojinin aşırı gelişimi, bu toplum tipine “teknolojik toplum”; kitle nakil ve haberleşme vasıtalarının son derecede gelişmiş ve yaygınlaşmış olması da onun “iletişim toplumu” diye karakterize edilmesine imkân vermiştir. Nihayet eğitim-öğretimin ve bilimin gelişip yaygınlaşması da onun “bilgi toplumu” şeklinde adlandırılmasına sebebiyet ve imkân vermektedir. Mamafih, bilgi toplumunun, modern sanayi toplumu tipinin ötesinde örneklerine yenice rastlanmaya başlanan, yeni ve değişik bir toplum tipi olduğundan söz edenler de mevcuttur.
Modern sanayi toplumunda kişi aynı zamanda birçok rolleri üstlenebilmektedir. Öte yandan o, geleneksel toplumda biyolojik temele dayalı olarak doğuştan kazandığı statüden farklı olarak, modern sanayi toplumunda birçok kazanılmış statülere ve mevkilere erişebilmektedir. Toplumda yatay ve dikey hareketlilik son derecede artmıştır. Nüfusun ileri derecede artışı, kentleşme denilen büyük yerleşim merkezlerinin ortaya çıkışı, bürokratlaşma gibi hususlar da modern sanayi toplumu tipinin karakteristik özelliklerindendir. Modern şehir, büyük nüfus gruplarını bağrında topla¬yan anonim hayatı ile dikkati çekiyor. Modern kentte yan yana yaşayan komşular, çoğu zaman birbirlerini hiç tanımayan yabancılar haline gelmişlerdir. Ferdiyetçiliğin aşırı gelişmesi insanları birbirlerine yabancılaştırdığı gibi aynı zamanda yalnızlaşmaya da itmiş; böylece modern şehirlerin anonim kitleleri, atomize olmuş toplumsal hayatta “yalnız kalabalıklar” şeklinde tavsif edilmişlerdir. Modern toplum, insanlar arasında daha çok maddî menfaat ilişkilerine dayalı bağların ve resmî münasebetlerin gelişmesine imkân vermiştir. Modern şehirlere hızlı nüfus akımları, sonuçta oralarda heterojen kitlelerin birikmesine ve kültür ihtilâflarının zuhuruna sebep olmuştur. İnsan ilişkilerinin sürekli değişmesi, sosyal normlarda da köklü değişmeleri beraberinde sürüklemiştir.
Nihayet, en önemli hususlardan biri de, modern sanayi toplumlarında kutsal ve kutsal dışının net bir biçimde ayrılarak sosyal farklılaşma olgusunun çok ileri seviyeye erişmesidir. Böylece toplum hayatında gözlenen sekülerleşme, olayların daima bilimsel ve rasyonel biçimde açıklanışının köklü bir biçimde toplum hayatına yerleşmesi olgusuna paralellik arz etmektedir. Demokratikleşme, fikir hürriyeti, yenilik ve değişmeye çok açık olmak ve nihayet yayılmacı yani çevresindeki geleneksel kültürleri etkileme ve hattâ onları istilâ etme özelliği modern sanayi toplumunun en önemli karakteristiklerindendir.