Mimar Hayreddin Kimdir, Hayatı, -Mostar Köprüsü Mimarı-

Mimar Hayreddin. Mostar Köprüsü’nü yapan Osmanlı mimarı.

Hayatı ve eserlerine dair yeterli bilgi bulunmayan Mimar Hayreddin, XV. yüz­yıl sonları ve XVI. yüzyıl başlarında yaşa­yan aynı addaki mimardan ayrı olup Mimar Sinan’ın yetiştirdiği mimarlar ara­sında yer aldığı anlaşılmaktadır.

974 (1566-67) yılına doğru inşa edilen ve Bosna’da son yıllardaki iç savaş sıra­sında top ateşiyle tamamen yıkılan ünlü Mostar Köprüsü tarihin her döneminde hayranlık uyandırmıştır. Hersek Beyi Hü­seyin Paşa’nın kapı kethüdası Dâvud eliy­le Hassa Başmiman Koca Sinan’a gönde­rilen 9 Şevval 975 (7 Nisan 1568) tarihli bir hükümle, Bosna’nın batı kıyısında in­şası tasarlanan kale yapımı için bir mi­mar gönderilmesi istenmiştir. Ahmed Re­fik Altınay tarafından yayımlanan bu bel­gede Mimar Hayreddİn’in bu iş için uy­gun görüldüğü bildirilir: “Mimarbaşına hüküm ki. Hersek Beyi Hüseyin südde-i saadetime mektup gönderip Megarşka (Dalmaçya’da Split-Spalato güneyinde Makarska) İskelesi’nde bina olunmak fer­man olunan kale binası için mimar lâzım olup ve bundan akdem Mostar Köprüsü’-nü bina eden Hayreddin için bina ilminde mehareti olup kal’a-i mezbûr binasına tayin olunup gönderilmesini arzeyleme-ğin büyürdüm ki, vusul buldukta mezkûr Hayreddin’i kal’a-i mezbûre binası için mimar tayin eyleyip muaccelen gönde-resin ki varıp müşarünileyh vecih ve mü­nasip gördüğü üzere kale binasına mü­başeret edip itmamı maslahat eyleye-Hersek Beyi Hüseyin Paşa’nın kapı kethü­dası Davud’a verildi, fi 9 Şevval 975”.

Bina ilminde mahareti olduğunu Mos­tar Köprüsü’nün yapımında göstermiş olan Mimar Hayreddİn’in bu kalenin ya­pımıyla görevlendirilmesine ait bu belge­den başka onun hakkında bilgi elde edi-nilememiştir. Ayrıca bu belge, Mostar Köprüsü’nün Mimar Sinan’ın yapısı oldu­ğuna dair (Evliya Çelebi, VI, 482) eskiden beri sürüp gelen söylentiyi de yalanlar.

Daha başka belgelerde bir Mimar Hay­reddin adıyla karşılaşılırsa da bunun Mos­tar Köprüsü’nü yapanla aynı kişi olup olmadığı kesin olarak bilinmemektedir. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi’ndeki bir belgeye göre, Ankara yakınındaki Ayaş’ta Kızlarağası Hamamı’-nın tamiri ve bununla ilgili yapılacak öde­melerin keşfi bir Mimar Hayreddin tara­fından gerçekleştirilmiştir. Ahmed Re­fik’in yayımladığı başka bir belgede ise İstanbul’da Seyyid Ömer mahallesindeki bir kilisenin eski olup olmadığı hususun­daki bir anlaşmazlıkta düşüncesine baş­vurulan “mîrî mimarlardan” Pîr Hayred­dİn’in adı geçer. Bu belge, İstanbul kadı­sına ve Hassa başmimanna yazılmış olup 24 Rebîülevvel 972 (30 Ekim 1564) tarihi­ni taşımaktadır. Nihayet İstanbul’da Samatya sem­tindeki Ermeni reayasına ait Sulumanas-tır denilen kilise ve dinî tesisin onarım he­sapları Hassa Başmiman Sinan ile bir Mi­mar Hayreddin tarafından beraberce in­celenmiştir. Bu kayıt da 971 (1563-64) tarihlidir. Bos­na-Hersek’te köprü ite kalenin yapımı 975 (1568) tarihi etrafında olduğuna gö­re bunları inşa eden Hayreddin ile, 971 (1563-64) ve 972 (1564-65) yıllarında İs­tanbul’daki bazı yapılar hakkında keşif raporları hazırlayan Mimar Hayreddin’in aynı kişi olması ihtimali oldukça kuvvet­lidir. Mostar Köprüsü gibi hem mimarlık hem de mühendislik şaheseri olan bir ya­pı meydana getiren Hayreddin’in başarı­larını başka eserlerde de göstermiş ol­ması beklenir.

TDV İslâm Ansiklopedisi