Mihr ü Müşteri Mesnevi Türü, Özellikleri, Örnekleri, Hakkında Bilgi

Mihr ü Müşteri. İran ve Türk edebiyatlarında yazılan klasik aşk mesnevisi.

Şark edebiyatlarında Leylâ ve Mecnûn, Yûsuf ve Züleyhâ, Hüsrev ve Şîrin gibi klasik aşk konularının sıkça ele alınması şairleri farklı konu arayışlarına yöneltmiş ve sembolik, alegorik veya temsilî hikâye­ler kurgulanmasına fırsat tanımıştır. Bu tür mesneviler arasında anlatımları, ko­nuları, kahramanları ve olay örgüleri ba­kımından birbirine benzeyen Mihr ü Müş­teri ve Mihr ü Mâh’lar da önemli bir yer tutar. Çok eski devirlerden beri yıldız ad­larının kişilere verilmesinde veya yıldızla­rın kişileştirilmesinde, kozmik cisimlerin insanların ve devletlerin talihine etki et­tiğine dair inanış yanında onların eskiden tanrı addedilişi de önemli rol oynamıştır. Nitekim bu tür mesnevilerin hemen hep­sinde Bedr, Behrâm, Esed, Keyvân, Nâhid, Cevza, Zühal. Utârid. Bercis gibi gök varlıklarının adları birer kahramanın adı olarak kullanılmıştır.

Mihr ü Müşteri ile eski İran aşk des­tanlarından sayılan ve anonim özellikleriy­le yazıya geçirilmiş olan mensur Mihr ü Mâh kıssaları arasında ko­nu bakımından benzerlikler vardır. Bu des­tanda anlatıldığına göre Meşrik ülkesinin adaletli hükümdarı Hâver Şah”ın uzun yıl­lar sonra bir oğlu olur. Çok iyi yetiştirilen Şehzade Mihr ava çıktığı bir gün yolda Müşteri adlı Mağribli bilge bir tüccara rastlar. Müşteri ona Mağrib hükümdarı­nın güzel kızı Mâh’tan bahsederek bir resmini gösterince Mihr, Mâh’a âşık olur ve babasından habersiz dostu Nîkahter’le onu aramaya çıkar. Uzun maceralardan sonra sevdiğine kavuşur, evlenip mutlu olurlar.

Fars edebiyatında bu destanla birçok bakımdan ortak Özellikler gösteren Mihr ü Müşterî adlı ilk mesneviyi yazan şair Assâr-ı Tebrîzî’dir (ö. 784/1382). Müellifin ‘Işknâme adını da verdiği eser kahra­manları dolayısıyla Mihr ü Müşterî diye tanınmış olup toplam 5120 beyittir. Yazı­lış tarihi kaynakların çoğunda 778 (1377) olarak belirtilmişse de Zebîhullah Safa eserin 10 Şevval 748’de [13 Ocak 1348] ta­mamlandığını ileri sürmektedir. İki kah­ramanın da erkek olması bakımından di­ğer aşk mesnevilerinden ayrılan Mihr ü Müşteri’de iki gencin aşkı nefsânî arzulardan arınmış derin bir dostluğun ürü­nüdür. Eserin Eski Anadolu Türkçesi’ne ilk çevirisini yapan Hassan bunu, “Ki ışkı odu illetten muarrâ  Dahi hem mihri şeh­vetten müberrâ” beytiyle açıklar.[beyit 216] Assâr’ın gerek tasvir ve tahkiyedeki başarısı gerekse konulan anlatırken ver­diği öğütler eserin beğenilmesine ve son­raki dönemlerde aynı konuda mesnevile­rin yazılmasına sebep olmuştur.