Mevlevi Ayini Nedir Bölümleri Hakkında Bilgi

Mevlevi ayini, ayin-i şerif olarak da bilinir, Mevlevihanelerde mutrib adı verilen müzik topluluğunun seslendirdiği sözlü bir “ibadet”, şeklidir. Sözleri genellikle Mevlânâ’nın Farsça Mesnevi’sinden alınmıştır. Bazı ayinlerde başka şairlerin metinleri de kullanılmıştır. Bu metinler arasında Arapça ve Türkçe şiirler de vardır. Çeşitli yerlerinde terennüm denen saz paylarının ya da aranağmelerin yer aldığı yapıtlara semazenler eşlik eder.

Bir Mevlevi ayini, her birine selam denen dört bölümden oluşur. Birinci selam, çoğunlukla devrirevan usulüyle ölçülür. Bu nedenle bu usule Mevlevi devrirevanı da denir. Birinci ve ikinci selam arasında, devrirevan ünlünde bir aranağme bulunabilir, ikinci selamın usulü her zaman evferdir. Bu selam, devrikebir usulünde başlayan üçüncü selama, basan evfer usulünde bir aranağmeyle bağlanır.

Üçüncü selamın ilk bolümü, aym melodilerle okunan iki kıtadan oluşur. Bu bölümün sonunda aksaksemai usülûne geçilir. Bu usuldeki bir aranağmeden (bazı ayinlerde bu aranağme, bir saz semaisinden alınmış, bazılarında da özel olarak bestelemniştir) sonra, Mevlevi ayinlerinin en renkli, en melodik ve en uzun bölümü olan yürüksemai usulüyle ölçülmüş beyitlere geçilir, Bütün ayinlerde, Sultan Veled’e atfedilen “Ey ki hezar aferin bu nice sultan olur” dizesiyle başlayan yürüksemai bölümünde, saz paylarıyla birbirinden ayrılan ve usulün farklı bir biçimde kullanıldığı alt bölümler vardır. Üçüncü selamın sonuna doğru gittikçe hızlanan tempo, dördüncü selamın birdenbire başlayan ağır temposuyla karşıtlık oluşturur. Dördüncü selam da, ikincisi gibi evfer usulündedir. Bazı ayinlerde bu iki selamın melodileri aynıdır. Dördüncü selamdan sonra son peşrev ve son yürüksemai adı verilen enstrümantal parçalar çalınır. Son peşrev, dindışı bir peşrev olabilir; ama alışılmıştan çok daha hızlı çalınır. Dindışı müzikten alınarak bir ayine eklenen bu peşrevde» bazısının, Mevlevi dergâhlarına özgü birer versiyonu oluşmuştur. Zeki Mehmed Âğa’nın Ferahfeza Peşrev’i ile Gazi Giray han’a atfedilen Acemaşiran Peşrev bunlara örnektir. Bu son peşrevler, hangi usulde bestelenmiş olursa olsun, burada düyek usulüne uyarlanarak çalınır.

Mevlevi ayinleri, Türk tasavvuf müziğinin ea uzun ve sanat değeri en yüksek yapıdandır. Hatta sanat değerleri pek çok dindışı yapıttan üstün alan ayinler de vardır. Türün en parlak ayinleri arasında, bestecisi bilinmeyen Pençgah Ayin, bestecisi bilinen ilk ayin olan Köçek Derviş Mustafa dede’nin Bayati Ayin’i, Itri’nin Segah Ayin’i, İsmail Dede Efendi’nin Hüzzam, Saba ve Ferahfeza ayinleri, Zekâi Dede’nin Suzidil ve Suzinak ayinleri, Hüseyin Fahreddin Dede’nin Acemaşiran Ayin’i sayılabilir.”

İlgili Konular
Mevlevi Müziği
Mevlevi Tekkesi
Günümüzde Mevlevilik
Mevlevilikte Sema
Mevlevi Tarikatı Silsilesi
Mevlevilik ve Siyasi İktidarlar
Nasıl Mevlevi Olunur