Memduh Şevket Esendal Kimdir, Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği
Mustafa Memduh Şevket Esendal. Türk yazar, diplomat, siyasetçi (29 Mart 1883’te Çorlu’da doğdu, 16 Mayıs 1952’de Ankara’da öldü).
Yaşamı
Ancak kısa bir süre okula gitti, kendi kendini yetiştirdi. Girdiği (1906) İttihat ve Terakki Cemiyeti’nde 1908’den sonra müfettiş olarak çalıştı. Büyük Millet Meclisi kurulunca Anadolu’ya geçti. Ortaelçilikle Azerbaycan (Bakü)’da 4-5 yıl kaldıktan (1920-1924) sonra İstanbul’da bir süre Kabataş ve Galatasaray liselerinde tarih-coğrafya öğretmenliği yaptı. Tahran elçisi (1925-1930), Elazığ milletvekili (1930-1932), Kabil (1932) elçisi oldu. Bilecik milletvekili ve CHP Genel Sekreteri seçildi (1941), 1945’te genel sekreterlikten ayrıldı. 1946’da tekrar Bilecik milletvekili oldu.
Edebi Kişiliği
1912’den başlayarak dergi ve gazetelerde takma adlarla (M. S., M.Ş.E., Mustafa Memduh, Mustafa Yalınkat, M. Oğulcuk…gibi) hikâyeler yayımladı. Bunlarda genellikle taşra yaşantısını yansıtıyor, başkalarından hiç farkı olmayan insanların başından geçen günlük olayları basit çizgilerle canlandırıyordu, 1925’te eski İttihatçı arkadaşlarının çıkardığı Meslek dergisinde 35 hikâyesi yayımlanmıştı. Uzun bir aralıktan sonra Sanat ve Edebiyat gazetesi (1947), Ulus gazetesi (1948-1949), Seçilmiş Hikâyeler (1951-1952), Türk Dili (1951) dergilerinde yeni hikâyeleri çıktı. 1934’te yayımlanmış Ayaşlı ve kiracıları adlı romanı da ancak bu son dönemde ilgi topladı ve ün kazandı. Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki Ankara’nın görgülü görgüsüz çeşitli çevrelere bağlı insanlarını, oda oda kiraya verilen bir evdeki yaşantılarıyle birlikte dedikodular, kumar partileri, türlü çıkar hesapları, mal-mülk kaygıları arasından gösteren bu romanında ve Birinci Kitap, İkinci Kitap (1946) adlı kitaplanyle bunlara sonradan eklenen hikâyelerin derlendiği Temiz sevgiler (1965), Ev Ona Yakıştı (1971) adlı eserlerinde, yurdun dört bir köşesinden tanımak imkânını bulduğu Türk insanının psikolojisini canlandırır. Kahve sohbetlerinden, devlet dairelerindeki yurttaş-memur ilişkilerine, rüşvet dalgalarına, dar gelirli insanların dertlerine kadar uzanan serüvenini şakacı, alaylı, babacan bir anlatışla dile getirir. Hükümet dairelerine işi düşen zavallı yurttaşların dertlerini, yönetici zorbalıklarını, eski-yeni hayat karşılaştırmalarını, yan sarhoş, yarı bunak, yarı aydın kişilerin ağzından yansıtarak toplumun panoramasını gözlerimizin önüne serer. Esendal’ın özelliği politik görevinin görüp kaydetmeğe fırsat verdiği sayısız haksızlıkları, halkı hiçe sayan, vaktini, umudunu, enerjisini, hattâ hayatını harcayan bürokrasiyi tarafsız bir gözlemle verebilmiş olmasındadır.
Hikâyelerinin çoğu monolog biçimiyle veya kısa konuşmalarla oluşur. Kişîlerin ruh hallerini konuşmalarıyle, sözleriyle vermesini başarır. Öykücülüğe başladığı ilk yıllarda, dilde sadeleşmenin öncüsü olan Ömer Seyfettin’in izinden giden Esendal, ustalık dönemine eriştiğinde, hem Ömer Seyfettin’den, hem de kendi çağdaşlarından daha sade ve düzgün bir dille yazmıştır. Kendi iktidar günlerinde, belki de yukarıdan bir kararla önleyebileceği çeşitli yolsuzlukları, yobazlıkları, haksız zenginlikleri, memur vurdum duymazlıklarını, sanki önleyememenin acısını duya duya dile getirmiştir.
Uslübunda Çehov’un etkileri açıkça görülür. Hatta, bazı öyküleri, Çehov’dan yapılmış uyarlamalardır. Ancak bu etki, yazım tarzı, dildeki sadelik, kişilerin seçilişi ile sınırlı kalır. Esendal, Çehov’un karamsar bakışını tekrarlamaz. Kendi deyişiyle; insanlara yaşamak için ümit, kuvvet ve neşe veren yazılardan hoşlanır, insanları yoğunmuş mutfak paçavrasına çeviren ve yeise düşüren yazılardan hoşlanmaz.
Eserleri
Roman
Ayaşlı ve Kiracıları (1934)
Vassaf Bey (1983)
Miras (1988)
Hikaye
Birinci Kitap (1946)
İkinci Kitap (1946)
Temiz Sevgiler (1965)
Ev Ona Yakıştı (1971)
Otlakçı (1983)
Mendil Altında (1983)
Sahan Külbastısı (1983)
Veysel Çavuş (1984)
Bir Kucak Çiçek (1984)
İhtiyar Çilingir (1984)
Hava Parası (1984)
Bizim Nesibe (1985)
Kelepir (1986)
Gödeli Mehmet (1986)
Güllüce Bağları Yolunda (1992)
Gönül Kaçanı Kovalar (1993)
Tahran Günlüğü (1998)