Melikşah Kimdir, Hayatı, Dönemi, Savaşları
MELİKŞAH (1052-1092)
Büyük Selçuklu sultanı. Devleti en geniş sınırlarına ulaştırmıştır.
Celaleddin Melikşah, Belh’de (bugün Afganistan’da), doğdu, 20 Kasım 1092’de Bağdat’ta öldü. Doğumunu 6 Ağustos 1055 olarak gösteren kaynaklar da vardır. Alp Arslan’ın oğludur. Annesi, Karahanlı hükümdar ailesindendi. Çocukluğu Belh’te geçti. 1064’ten sonra ordu içinde ve yönetimde görevler alarak deneyim kazanmaya başladı. Bu dönemde vezir Nizamülmülk kendisine atabeklik etti.
Alp Arslan 1064’te Gürcistan Seferine çıkarken Melikşah’ı, merkez karargâhta saltanat naibi olarak bıraktı. Nizâmülmülk, Melikşah’ı yanma alarak Sürmeliçukur’u ve aynı çevredeki küçük kaleleri zapta götürdü. Melikşah, Van yöresindeki bu kalelerin alınmasından sonra babasının yanına döndü. Alp Arslan, oğlunun başarılarından kıvanç duydu ve daha büyük oğulları varken 1066’da Radgân’da yapılan bir törenle Melikşah’ı veliaht ilan etti. Bu yıl içinde, Karahanlı Tamgaç Han’ın kızı Terken (kimi kaynaklarda Celâliye) Hatun ile evlendi. 1072’ye kadar “melik” sanı ile Harezm ve Fars’da yöneticilik etti. Şiraz ve İsfahan kentlerindeki kültür ve sanat etkinliklerine katıldı. Döneminin ünlü bilgin ve sanatçılarıyla dostluklar kurdu. Babasının uzun seferleri boyunca da başkent Rey’de sultanlık işlerini yürüttü. 1071’deki Malazgirt Savaşı sırasında yine Rey’de bulunuyordu.
Alp Arslan bir suikast sonucu ölünce 25 Ekim 1072’de sultan ilan edildi. Ancak bunu kabullenmeyen Alp Arslan’ın kardeşi Kirman Meliki Kara Arslan Kavurd kendisine bağlı birliklerle Rey’e yürüdü. 1073’te, Hemedan yakınlarında yeğeni Melikşah’ın ordusu ile savaştı, oğullarıyla birlikte tutsak düştü. Melikşah, kazandığı bu ilk büyük zaferden sonra, yandaşlarının çıkarabileceği bir ayaklanmayı önlemek için, Kavurd’u yay kirişi ile boğdurdu. Aynı yıl içinde, Abbasi halifesinden, sultanlığını onaylayan “ahidnâme” ve “sancak” geldi.
Türkistan Seferi
Tahtını güvenceye alan Melikşah’ı bekleyen bir dizi iç sorun vardı. Babasının yarım bıraktığı Türkistan seferinin tamamlanması, Kavurd’la savaşımından yararlanarak saldırıya geçen Semerkant ve Gazneliler’in yola getirilmesi gerekiyordu. Semerkant Hanı I.Nasır, Tirmiz’i işgal etmiş; Melikşah’ın kardeşi Ayaz’ın ordusunu da bozguna uğratmıştı. Gazneliler ise, Toharistan’ı istila ederek Alp Arslan’ın kardeşi Osman Bey’i tutsak almışlardı. Melikşah, ilk seferini bu yöne yaptı. Selçuklu ordusunun yaklaştığını öğrenen Gazneliler, Osman Bey’i salıverdiler. Barış istekleri kabul edildi. Bir süre Belh’de kalan Melikşah, düzenlemelerde bulundu. Amcası Osman’a, kardeşleri Böri-Bars ve Tökiş’e valilikler verdi. Karahanlı elçisiyle yapılan görüşmeler olumlu sonuç vermeyince, Tirmiz’i kuşattı. Öncü birlikleri de Semerkant’ a yaklaştı. Batı Karahanlı hanını Selçuklular’a bağlayan 1074 Antlaşması’nı yaptıktan sonra Rey’e döndü.
Başarılı geçen bu ilk Türkistan seferinden sonra, babasının geleneksel siyasetini izleyerek batıya ve kuzeye yönelme gereğini duydu. Çünkü bu yıllarda Anadolu ve Suriye karışıklıklar içindeydi. Yeni bir ayaklanma girişiminde bulunmak için Kutalmış’ın oğulları çevresinde toplanan Türkmenler; Suriye’de Kınık boyundan Atsız Bey’in önderliğinde Kudüs’ü ele geçiren Yabgulu Türkmenleri ve Azerbaycan’daki Türkmenler Selçuklular’ın egemenliğini sarsabilecek güçteydiler. Melikşah, 1075’te Kafkasya’ya yöneldi. Gürcistan’ın bazı bölgelerini aldı. Buraya kadar gelen Bizans elçisinin barış önerisini olumlu buldu. 1076 başında, Kafkasya ve Gürcistan’ı bir meliklik olarak örgütleyip komutanlarından Savtigin’e bıraktı ve Rey’e,döndü. Bu sırada Atsız, Suriye’de kurduğu üstünlüğü, bölgeyi kasıp kavuran kıtlık ve salgınlardan yararlanarak Yafa’ya kadar uzatmış bulunuyordu. Yafa’yı alarak Şii Fatımiler’i bölgeden uzaklaştırması, Sünniler arasında büyük sevinç nedeni olmuştu.
Başkenti Rey’den İsfahan’a taşıyan Melikşah, 1076’da, Kafkasya’ya ikinci seferini düzenledi.Bunu, 1078’deki üçüncü sefer izledi. Bu seferlerle Kafkas Dağları’ndan Hazar Denizi’ne kadar olan geniş bir bölge Selçuklu sınırlarına katıldı. Hazar Denizi’nin kuzeyindeki Astrahan’a yaklaşıldı. Gürcistan Kralı
II.Giorgi, İsfahan’a gelerek sultana bağlılık bildirdi. Atsız’ın, Mısır üzerine cesur ama başarısız akınlar düzenlediği 1077-1078 yıllarında, Melikşah da ikinci Maveraünnehir seferini başlattı. Buhara ve Semerkant’ ı aldı. Batı Karahanlı Devleti kesin olarak Selçuklu buyruğuna girdi.