Mehmet Paşa Camii, Külliyesi -Amasya- Tarihçe, Mimari, Hakkında Bilgi

Mehmed Paşa Külliyesi. Amasya’da XV. yüzyılın sonlarında inşa edilen külliye.

Amasya’da Yeşilırmak yakınında Meh­med Paşa mahallesindedir. Banisi, Sultan II. Bayezid’in veziri ve Şehzade Ahmed’in lalası olan Hızır Paşazade Mehmed Paşa’dır (ö. 900/1495). Caminin cümle kapısı üzerinde yer alan sülüs hattıyla yazılmış iki satırlık Arapça kitabeden anlaşıldığına göre inşası 891 yılı Muharreminde (Ocak 1486) tamamlanmıştır. Bu kapının sağında (batı yönünde) bulunan yan kapı üze­rindeki ta’lik yazılı dört satırlık kitabe, Mahmud Beyzade Mehmed Bey tarafın­dan yaptırılan 1280 (1863-64) yılındaki bir onarımı, cümle kapısının solundaki (doğu yönünde) ikinci yan kapı üzerindeki sülüs hattıyla yazılan dört satırlık diğer bir kita­be ise 15 Şaban 1236(18 Mayıs 1821) ta­rihindeki bir başka tamiratı belgelemek­tedir. 1939 yılındaki depremde harap olan cami ve türbe Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından onarılmıştır.

Cami, medrese, imaret, türbe, tabhâne, zaviye, çeşme ve hazîreden meydana gelen külliyeden günümüze sadece cami, buna bağlı ve tabhâne olması muhtemel kanat mekânlarla türbe ulaşabilmiştir. Zâviyeli (tabhâneli) yapılar grubunda de­ğerlendirilen cami tamamen kesme taş­tan inşa edilmiş olup harim kısmı 8,70 x 8,60 m. boyutlarındadır. Köşeleri tromp-lu kubbesi onikigen bir kasnağın üzerine oturur. Kubbenin içi çok renkli kalem işle­riyle süslüdür. Mermerden yapılmış mih­rabı beş kenarlı ve üzeri beş sıra kavsarali basit bir niştir. Fakat yine mermerden olan minberi gerçek bir sanat eseridir. Neredeyse bütün yüzeyi alçak kabartma olarak girift rûmîler ve arabesklerle be­zenen minberin Arap tarzı kemerlere sa­hip köşkünün üzerinde bir soğan kubbecik yer alır. Minber kapısının kıvrık dallar­la bezeli bir sövesi olup kapısı sivri ke­merlidir. Bu kapı Âyetü’l-kürsî’nin yazılı olduğu dikdörtgen bir pano ile taçlandı-rılmıştır. Caminin harim kısmında on adet pencere bulunmaktadır. Taçkapısı ileriye doğru taşkınlık gösteren, ince silmeler ve zarif kum saatleriyle görünümü zengin­leştirilmiş bir profile sahiptir. Bunun iki yan duvarına altı kenarlı mihrabiye nişleri açılmış, basık kemerli kapısı ve inşa kita­besi yuvarlak kemerli derin bir niş içine alınmıştır. Ahşap işçiliğinin önemli örnek­lerinden sayılabilecek olan kapı kanatları halen Amasya Müzesi’ndedir. Orijinal pen­cere kanatlarının da aynı kalitede olduğu Gabriel’in kitabında yer alan bir fotoğ­raftan anlaşılmaktadır. Kanat mekânları­na geçişi sağlayan kapıların da aslında pencere olarak tasarlanmış olması muh­temeldir.