Tarihi Şahsiyetler

Mehmet Fatin Gökmen Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

GÖKMEN, Mehmet Fatin (1877-1955)

Türk, gökbilimci. Türkiye’de batı anlamında gökbilimi ve yerfiziği çalışmalarını başlatmış, Kandilli Rasatha-nesi’ni kurmuştur.

Akseki’de doğdu, İstanbul’da öldü. İlköğrenimini Akseki ve Alanya’da, medrese öğrenimini İstanbul’ da yaptı. Bir süre Sultan Selim Muvakkithanesi’nde çalıştı ve Hüseyin Hilmi Efendi’den eski gökbilimi ve takvim hazırlama yöntemlerini öğrendi. Bu dönemde tanıştığı Salih Zeki Bey’in etkisiyle matematik ve çağdaş gökbilimi öğrenimine yöneldi ve 1901’de açılan Darülfünun’un (Fen Fakültesi) Riyazimat (matematik) medresesine girdi. 1904’te öğrenimini tamamladı ve bir süre Darüşşafaka’da matematik öğretmeni olarak çalıştıktan sonra Darülfünun’da gökbilimi ve hesab-ı ihtimali (olasılık) dersleri vermeye başladı. 1910’da Rasathane-i Amire’nin yöneticiliğine getirildi ve yeni bir gözlemevinin kurulmasıyla görevlendirildi. Belçika’daki Uccle Krallık Gözlemevi’ni örnek alarak, gelişmiş bir gözlemevi kurmayı amaçlayan Gökmen, 1911’de kurduğu bir meteoroloji istasyonuyla Kandilli Rasathanesi’nin kuruluşunu başlattı. Fransız meteoroloji bilgini Angot’un yardımıyla kurulabilen bu istasyonu, ertesi yıl etkinlik kazanan bir Zaman Bölümü izledi. Osmanlı Devleti’nin yaşadığı güçlükler ve savaşlar nedeniyle amaçlanan düzeye ulaşamayan Kandilli Rasathanesi, Cumhuriyet’in kurulmasının ardından, yine Gökmen’in yönetiminde yeni bir gelişme dönemine girdi. 1925’te -Almanya’ dan getirilen 20 cm’lik dürbünün yerleştirilmesi çalışmalarının 1935’te tamamlanmasından sonra Kandillide gökbilimsel gözlemlere başlandı. 1938’de gözlemevine bir manyetik ölçme birimi kazandırıldı. 1933’teki Üniversite reformu sırasında Üniversite’deki görevinden ayrılmak zorunda kalan Gökmen, Kandilli Rasathanesi’nin yöneticiliğini emekli olduğu 1943 yılına değin sürdürdü.

Gökmen yaşamının çeşitli dönemlerinde siyasal çalışmalara da katılmıştır. 1908’den önce siyasal etkinlikleri yüzünden kovuşturmaya uğramış ve tutuklanmış, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin İstanbul’ daki ilk üyelerinden birisi olmuştur. Meşrutiyet yönetiminin kurulmasından kısa bir süre sonra Cemiyet’ten ayrılarak bıraktığı siyasal yaşama, emekliliğinin ardından yeniden dönmüş ve 1943 ve 1946’da Konya ilinden milletvekili seçilmiştir.

Semerkant Okulu’nun, ay başlarının saptanmasında yaygın olarak kullanılan yöntemlerini, yeni gökbilimi bilgilerinin ışığı altında inceleyen ve geliştiren, yurt haritasının çıkarılması çalışmalarına katılan Gökmen, Türkiye’de çağdaş gökbilimi eğitimi ve araştırmalarının öncülerindendir.

•    YAPITLAR (başlıca): Eski Hitay Takvimi, 1936; Ruhu Tahtası Nazariyesi ve Tatbikatı, 1936; 19 Haziran Küsufu Küllisi, 1948.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi